Qarshi muhandislik iqtisodiyot

16.9-rasm. Termoqarshilikli
manometrning prinsipial sxemasi. 
Volfram simning issiqlik berishi issiqlikni o‘tkazishda ishtirok etadigan 
molekulalar soniga ham, kamera devorlari temperaturasiga ham bog‘liq. Asbob 
ko‘rsatishlariga kameraning R4 ga yaqin devorlari temperaturasini aniklaydigan 
atrof muhit temperaturasi o‘zgarishining ta’sirini kamaytirish uchun ko‘prik 
yelkasi o‘lchash kamerasiga o‘xshash vakuumlashtirilgan kameraga joylashtiriladi. 
Issiqlik o‘tkazuvchi manometrlar ular qaysi gazga mo‘ljallangan bo‘lsa, shu 
ma’lum gaz bo‘yicha darajalanadi. 
Issiqlik o‘tkazuvchi manometrlar vakuum sistemaga ega bo‘lgan laboratoriya 
(mass-spektrometr, elektron mikroskop va boshqalar) asboblari sifatida 
qo‘llaniladi. 
Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati 
1.
Yusupbekov N.R. va boshqalar. Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va 
avtomatlashtirish. –Toshkent: O‘qituvchi. 2011. 
2.
Farzane N.G. i dr. Texnologicheskiye izmereniya i pribori. –M.: Visshaya 
shkola. 1989. 
3.
Yusupbekov N.R. va boshqalar. Texnologik jarayonlarni boshqarish 
sistemalari. –Toshkent: O‘qituvchi. 1997. 
4.
Yusupbekov N.R., Muxitdinov D.P., Avazov Y.SH. Avtomatika va nazorat 
o‘lchov asboblarining tuzilishi va vazifasi. Kasb-hunar kollejlari uchun 
darslik. –T.: Iqtisod-moliya, 2010. 

---

91 
18-Maruza: O‘LCHASH AXBOROTLARINI UZATISH TIZIMLARI. 
UMUMIY TUSHUNCHALAR. PNEVMATIK O‘LCHASH AXBOROTINI 
MASOFAGA UZATISH TIZIMI. 
 
Reja: 
1.Umumiy tushunchalar. 
2. Pnevmatik o‘zgartkichlar: 
3. kuch kompensatsiyali o‘zgartkichlar; 
4. siljish kompensatsiyali o‘zgartkichlar. 
 
Umumiy ma’lumotlar 
Har qanday o‘lchash qurilmasida o‘lchash axborotini o‘zgartish zarurligi 
nazarda tutiladi. Shu ishni bajaradigan elementlar o‘lchash o‘zgartkichlari deyiladi. 
Kirishiga o‘lchanayotgan fizik kattalik keladigan o‘zgartkich birlamchi va o‘lchash 
signallarini o‘zgartishni amalga oshiradiganlari oraliq o‘zgartkich deb yuritiladi. 
Texnologik parametrlarni o‘lchash uchun qurilgan ko‘pgina zamonaviy 
qurilmalar birlamchi o‘zgartkich, ikkilamchi asbob va ularni ulovchi aloqa 
liniyalaridan tashkil bo‘lgan sistemalardan iborat. 
Birlamchi o‘zgartkich o‘lchash joyiga yaqin o‘rnatiladi. U nazorat 
qilinayotgan muhitga bevosita tegib turadi va o‘lchanayotgan kattalikni boshqa 
fizik tabiatga ega bo‘lgan (elektrik, pnevmatik, kamroq — gidravlik) aloqa simlari 
bo‘yicha boshqarish shchitiga o‘rnatilgan ikkilamchi asbobga uzatish uchun qulay 
bo‘lgan signalga o‘zgartishga mo‘ljallangan. 
Umumiy ko‘rinishda birlamchi o‘zgartkich sezgir elementdan va uzatuvchi 
o‘lchash o‘zgartkichidan iborat bo‘ladi. Sezgir element o‘lchanayotgan parametrni 
qabul qiladi va uni boshqa fizik tabiatli signalga o‘zgartadi. Agar bu signal 
masofaga uzatishga qulay bo‘lsa, unda u aloqa liniyasi bo‘yicha ikkilamchi 
asbobga uzatiladi va u bilan o‘lchanadi. 
Agar 
sezgir 
element 
o‘lchanayotgan kattalikni masofaga 
uzatish mumkin bo‘lmaydigan fizik 
kattalikka, masalan, siljish yoki kuchga 
o‘zgartsa, unda oraliq o‘zgartkichni 
qo‘llash 
zarurati 
tug‘iladi. 
Bu 
o‘zgartkich kattalikni (siljish yoki 
kuchni) elektr yoki pnevmatik signalga 
o‘zgartadi, keyin bu signal aloqa 
liniyasi bo‘yicha ikkilamchi asbobga 
uzatiladi.