Qarshi muhandislik iqtisodiyot

Siljish 
kompensatsiyali 
o‘zgartkichlar. 
Siljish 
kompensatsiyali 
o‘zgartkichlar o‘lchash bloki sezgir elementining siljishini 20 — 100 kPa 
miqdoridagi proporsional pnevmatik chiqish signaliga o‘zgartirish uchun 
mo‘ljallangan. 
18.2-rasmda siljish kompensatsiyali sxema bo‘yicha ishlaydigan pnevmatik 
o‘zgartkichning prinsipial sxemasi ko‘rsatilgan. Ta’minlovchi havo bosimi hamda 
o‘zgartkich chiqishidagi havo bosimi M1 va M2 manometrlar orqali nazorat 
qilinadi. Birlamchi rele tarkibiga o‘zgarmas kesimli drossel 7, soplo 3 va o‘lchash 
bloki 1 ning sezgir elementi bilan bog‘lapgan to‘siq 2 kiradi. Kuchaytirgich ikkita 
ketma-ket ulangan drossel va silfon turidagi yuritmadan iborat. Drossel siste masi 
soplo 9 va 11 larni o‘z ichiga oladi. Birinchi soplodan r0 bosimli siqilgan havo 
kuchaytirgichga keladi, ikkinchi soplo orqali esa havo kuchaytirgichdan 
atmosferaga chiqadi. 
18.2-rasm. Siljish kompensiyali pnevmatik o‘zgartkich sxemasi. 
Soplolarning teshiklari orasida likobchasimon klapan 10 mavjud. Uning 
holatiga ikkala drossel havo oqimlari kesimlarining yuzi, binobarin, drossel 
qarshiliklari ham bog‘liq. Kuchaytirgich yuritmasi kamera 5 ichiga joylashgan, bir-
biriga nisbatan konsentrik o‘rnatilgan silfonlar 6 va 8 dan iborat. Likobchasimon 
klapan silfonlarning harakatchan tagi bilan shtok 13 orqali, kuchaytirgich esa 
birlamchi rele va ikkilamchi asbob bilan naychalar 4 va 15 orqali bog‘langan. Sil-
fon yuritmasiga r1 va r2 bosimlardan o‘zaro muvozanatlashgan ikkita kuch ta’sir 
qiladi. 
To‘siqning siljishi birlamchi asbob sezgir elementining holatiga yoki 
tekshirilayotgan parametr miqdoriga bog‘liq. To‘siq soploni berkitganda silfonga 
ta’sir qiladigan r1 bosim ko‘payadi, silfonlar siqiladi, likobchasimon klapan 10 
soplo 9 teshigini ochib, soplo teshigi 11 ni berkitadi; r2 bosim oshadi va soplo 11 
batamom berkilganda r2 bosim o‘zining maksimal qiymztiga erishadi. To‘siq 
soplodan chetlashganida teskari hodisa yuz baradi, ya’ni soplo 9 teshigi berkilib, 

---

95 
soplo 11 teshigi ochiladi. Havoning atmosferaga chiqishidagi qarshilik kamayadi, 
shuning uchun r2 bosim pasayadi va u soplo 11 ning to‘liq ochilishida nolga 
tenglashadi. 
Havo bosimining va o‘lchanayotgan parametrning o‘zgarishi quyidagicha 
bo‘ladi. r2 bosim oshganda silfon 17 siqiladi va shtok 14 orqali to‘siqni soplo 3 
dan chetga suradi hamda soploning batamom berkilishiga yo‘l qo‘ymaydi. 
Pnevmatik sistemalardagi ikkilamchi asbob sifatida har qanday bosim 
o‘lchagichlar, shuningdek „Start" va boshqa sistemalardagi ikkilamchi asboblar 
ishlatilishi mumkin.