Qarshi muhandislik iqtisodiyot

6.10- rasm. Elektron avtomatik potensiometrning tuzilish sxemasi. 
6.11-rasmda zamonaviy elektron avtomatik potensiometr (KSP-4) o‘lchash 
qismining prinsipial sxemasi keltirilgan. 
6.11-rasm. Elektron avtomatik potensiometr o‘lchash qisminiig prinsipial 
sxemasi 

---

43 
Potensiometr o‘lchash ko‘prigining diagonallaridan biriga elektron 
kuchaytirgich
ЭК
ватермопара
TP
ketma-ket ulangan. Termoparani ulash 
elektromagnit maydon ta’sirini kamaytirish uchun mo‘ljallangan filtr (rasmda 
filtrning
R
ф
— 
С
ф
sodda sxemasi ko‘rsatilgan) orqali bajariladi. O‘lchash 
ko‘prigining ikkinchi diagonaliga stabillashgan tok manbai STM ulanadi. Bu 
manba o‘lchash zanjiridagi ish tokining o‘zgarmasligini ta’minlaydi. 
Termopara TP dan (yoki biron boshqa datchikdan) olingan o‘lchash axboroti 
signalining o‘zgarishi bilan elektron kuchaytirgichning kirishiga nobalanslik 
signali beriladi. Bu signal ma’lum bir o‘zgartgich orqali o‘zgaruvchan tokka 
aylanib, reversiv dvigatel RD aylanish holatiga kelguncha kuchayadi. Reversiv 
dvigatelning aylanish yo‘nalishi nobalanslik ishorasiga bog‘liq. Bu aylanish 
natijasida mexanik uzatma (shkiv yoki tros) yordamida 
R
p
reoxord sirpang‘ichi 
nobalanslik signali o‘chguncha siljiydi. 
Bulardan tashqari potensiometr o‘lchash sxemasiga qurilmaning umuman 
normal ishini ta’minlovchi bir qator elementlar kiradi.
R
ш
qarshiliklar 
R
к
, r
к
reoxord 
qarshiligi 
R
p
ni rostlash uchun xizmat qiladi: bunda asbobning darajalanish va 
o‘lchash diapazoni, ya’ni o‘lchash chegaralari nazarda tutilishi lozim. 
QarshilikR
н
va r
н
lar yordamida shkala boshlanishi rostlanadi.
R
d
ballastli qarshilik 
R
рт
, R
рт
va R
с
rezistorlar STM ta’minlash manbaining ish tokini cheklash va rostlash 
uchun qo‘llaniladi. R
M
rezistor termopara erkin uchlaridagi temperatura 
o‘zgarishining ta’sirini kompensatsiya qilish uchun mo‘ljallangan va termopara 
uchlari ulangan joy, ya’ni asbobning kirish panelida joylashgan. 
R
м
dan tashqari 
hamma rezistorlar manganindan, 
R
м
rezistor esa mis yoki nikeldan tayyorlanadi. 
Potenspometrlar 4 xil gabaritda chiqariladi: to‘la gabaritli (KSP 4), kichik 
gabaritli (KSP 3 va KSP juda kichik gabaritli ko‘rsatuvchi KPP1, aylanma shkalali 
ko‘rsatuvchi KVP 1 va ko‘rsatuvchi, o‘ziyurar KSP 1. Asbobning o‘rtacha remont 
qilishgacha bo‘lgan xizmat qilishi vaqti 10 yildan kam emas. Asbob ichiga signal 
beruvchi va boshqaruvchi qurilmalar joylashpirilishi mumkin. 
Avtomatik potensiometrlarning texnik xarakteristikalari 6.3- jadvalda 
keltirilgan. 
Termoparaning TEYK ini aniq o‘lchash va magnitoelektr millivoltmetr 
hamda avtomatik potensiometrlarni tekshirish uchun o‘zgarmas tokda ishlaydigan 
laboratoriya potensiometrlaridan foydalaniladi: ko‘chma PP-63 va PP-70; namuna 
R330, R 371 va boshqa potensiometrlar. Namuna asboblarning annqlik sinfi 0,002 
va 0,005 ni tashkil etadi.