Qarshi muhandislik iqtisodiyot

Qarshiliklar 
o‘lchashning 
ko‘prik 
sxemasi.
Termometrlar qarshiligini o‘lchash uchun 
elektrotexnikada 
foydalaniladiganodatdagi 
muvozanatlashtirilgan va muvozanatlashtirilmagan 
ko‘prik sxemalarni qo‘llash mumkin. 
8.10-rasm. Muvozanatlashtirilgan
ko‘priklarning prinsipial elektr sxemasi. 

---

53 
Muvozanat ko‘priklari ikki xil: laboratoriyada (noavtomatik) va sanoatda 
ishlatiladigan (avtomatik) bo‘ladi. Yarim o‘tkazgichli termoqarshiliklarning 
o‘lchov asbobi sifatida esa, odatda, muvozanatlashtirilmagan ko‘priklar xizmat 
qiladi. 
8.10-rasmda qarshilik termometri ulanadigan, o‘zgarmas tokda ishlaydigan 
muvozanatlashtirilgan ko‘prikning prinsipial sxemasi keltirilgan. Ko‘prik ikkita 
doimiy qarshiliklar (rezistorlar) R1 va R2 reoxord Rp qarshilik termometri Rt va 
ulaydigan simlarning qarshiliklari Rpr dan iborat. Ko‘prikning bir diagonaliga YE 
o‘zgarmas toq ta’minlash manbai, ikkinchisiga esa pereklyuchatel P orqali nol 
indikator IP ulanadi. Reoxord Rp ning sirpang‘ichi siljishi 
tufayli ko‘prikning erishilgan muvozanat holatida uning diagonalidagi tok 
kuchi nolga teng bo‘lali. Shu paytda ko‘prikning qarshiligini b va d uchlaridagi 
potensiallar teng bo‘ladi. I manba ko‘prikning a uchidan ikkiga: I1 va I2 ga 
bo‘linadi. Demak, R1 va R2 qarshiliklarning kamayishi bir-biriga teng bo‘lgani 
uchun quyidagi teiglamani yozish mumkin: 
.
2
2
1
1
I
R
I
R

(8.16) 
Ko‘prikning bc va cd yelkalaridagi qarshilikning kamayishi xam teng 
bo‘lgani uchun 
)
2
(
пр
п
R
R
I
R
I
t
t


(8.17) 
(8.16) tenglamani (8.17) tenglamaga bo‘lsak, 
t
t
I
R
R
I
R
I
R
I
R
)
2
(
пр
2
2
р
р
1
1


(8.18) 
Agar 
,
0
0

I
p
1
I
I

va 
t
2
I
I

bo‘lsa, 
2
p
пр
1
)
2
(
R
R
R
R
R
t



(8.19) 
va 
.
2
пр
1
2
p
R
R
R
R
R
t



(8.20) 
Agar atrofdagi temperaturani doimiy deb hisoblasak, 
2Rpr 
= 
const. U holda (8,19) tenglama quyidagi ko‘rinishni oladi: 
)
(
p
1
p
R
f
К
КR
R
t



(8.21) 
Shunday qilib, o‘zgarishi bilan reoxord karshiligi Rr ni o‘zgartirib, ko‘prikni 
muvozanat holatga kelgirish mumkin. O‘lchanayotgan muhit temperaturasining 
o‘zgarishi katta bo‘lib. Rp ning o‘zgarishi sababli yuzaga keladigan xato miqdori 
ko‘payib ketish xavfi paydo bo‘lganda, qarshilik termometrning uch simli ulash 
sxemasi qo‘llanadi (8.11-rasm). Bunday ulash usulida bir simning qarshiligi Rt
qarshilikka, ikkinchi simning karshiligi esa Rp o‘zgaruvchi qarshilikka qo‘shiladi. 
Ko‘prik muvozanatining tenglamasi quyidagicha bo‘ladi: 
;
)
(
1
2
пр
p
пр
R
R
R
R
R
R
t




(8.22)

---

54