Qarshi muhandislik iqtisodiyot

6.2-rasm. Uchunchi o‘tkazgichni ulash sxemasi;
a-termopara kavsharidazanjirni uzish;
b-termoelektrodni uzush; 
Agar kavsharlangan uchlarining temperaturasi bir xil bo‘lsa .TEYK nolga 
teng bo‘ladi, chunki ikkala kavsharda ham hosil bo‘lgan TEYK ning qiymati bir-
biriga teng bo‘lib, o‘zaro karama-qarshi tomonga yo‘nalgan bo‘ladi. Demak,
−
bo‘lsa, 
E
В
(t t ) = e (t) + e
А
(t ) = 0,
(6.2) 
e
А
(t ) = −e (t ).
(6.3)
 
(6.3) natijani (6.1) ga qo‘ysak, quyidagiga ega bo‘lamiz: 
E
В
(t, t ) = e (t) − e
А
(t ),
(6.4)
 
(6.4) 
tenglamadan 
ko‘rinib 
turibdiki, 
TEYK 
ikkita 
o‘zgaruvchan va
temperaturaning murakkab funksiyasidan iborat ekan. 
Ulanmalardan birining temperaturasi o‘zgarmas, masalan, 
= const bo‘lsa, 
unda 
В
( , ) = ( ).
(6.5)
 
(6.5) ifoda mazkur termopara uchun darajalash yo‘li bilan TEYK va 
temperatura nisbatini topish, temperaturani o‘lchash masalasini teskari yechish 
kerakligini, ya’ni termoparaning TEYK ni o‘lchash bilan temperaturaning 
qiymatini aniqlash mumkinligini bildiradi. 
O‘lchash asbobini ulash uchun ulanmalardan biridagi zanjirni (6,2- rasm, a) 
yokitermoelektrodlardan birini uzish (6.2-rasm, b) kerak. 
Termopara zanjiriga uchinchi С o‘tkazgichni ulash variantlaridagi jamlangan 
TEYK ni ko‘rib chiqamiz. 6,2-rasm, a dagi variant uchun: 
В
( , , ) =
( ) +
( ) +
( ),
(6.6)
 
=
,
ya’ni ulanmalarining temperaturasi teng bo‘lsa, 
В
( ) =
( ) +
( ) +
( ) = 0,
(6.7)
 
bu teiglamadan ma’lumki, 
( ) +
( ) = −
( ). 
(6.8) 
(6.8) tenglama natijasini (6.6) ga qo‘yib chiqsak, (6.4) tenglama kelib chiqadi. 
6.2- rasm, b dagi variant uchun: 
В
( , , ) =
( ) +
( ) +
( ) +
( ).
(6.9)
 

---

32 
Agar
( ) = −
( )ва
( ) = − 
( )
hisobga 
olinsa, 
(6.9) 
tenglama (6.4) tenglamaga aylanadi. 
Bundan quyidagi muhim xulosani chiqarish mumkin: termoparaning zanjiriga 
uchlaridagi temperaturasi bir xil bo‘lgan uchinchi o‘tkazgich ulanganda ham 
TEYK o‘zgarmaydi. Demak, termopara zanjiriga ulash simlari, o‘lchov asboblari 
va qarshiliklarni ulash mumkin ekan. 
Temperaturani 
termoelektr 
termometr 
yordamida o‘lchash uchun termometr hosil qiladigan 
termo EYK ni va erkin uchlarning temperaturasini 
o‘lchash kerak. Agar temperaturani o‘lchashda 
termometr uchlarining temperaturasi 
0°С
ga teng 
bo‘lsa, unda o‘lchanayotgan temperatura darajalash 
xarakteristikasidan (jadvallar, grafiklardan) (6.3-
rasm) darhol topiladi.