Qarshi muhandislik iqtisodiyot

Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati 
4.
Yusupbekov N.R. va boshqalar. Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va 
avtomatlashtirish. –Toshkent: O‘qituvchi. 2011. 
5.
Farzane N.G. i dr. Texnologicheskiye izmereniya i pribori. –M.: Visshaya 
shkola. 1989. 
6.
Yusupbekov N.R. va boshqalar. Texnologik jarayonlarni boshqarish 
sistemalari. –Toshkent: O‘qituvchi. 1997. 
7.
Yusupbekov N.R., Muxitdinov D.P., Avazov Y.SH. Avtomatika va nazorat 
o‘lchov asboblarining tuzilishi va vazifasi. Kasb-hunar kollejlari uchun 
darslik. –T.: Iqtisod-moliya, 2010. 

---

21 
4-Maruza: Haroratni nazorat qilish. Umumiy tushunchalar. Harorat 
shkalasi. Harorat o‘lchash vositalarining tasnifi 
 
Reja: 
1. Umumiy tushunchalar. 
2. Harorat shkalasi. 
3. Harorat o‘lchash vositalarining tasnifi. 
 
Temperatura 
–texnologik jarayonlarning muhim parametri bo‘lib, amalda 
ham past, ham yuqori temperaturalar bilan ish ko‘rishga to‘g‘ri keladi. 
Jismning temperaturasi 
molekulalarning issiqlik harakatida hosil bo‘ladigan 
ichki kinetik energiyasi bilan belgilanadigan qizdirilganlik darajasi bilan 
xarakterlanadi. Temperaturani o‘lchash amalda ikkisidan birining qizdirilish 
darajasi ma’lum bo‘lgan ikki jismning kizdirilishini taqqoslash yordamidagina 
mumkin bo‘ladi. Jismlarning qizdirilganlik darajasini taqqoslashda ularning 
temperaturaga bog‘liq bo‘lgan va osongina o‘lchanadigan fizik xossalaridan 
birortasini o‘zgartishdan foydalaniladi. 
Molekulalarning o‘rtacha kinetik energiyasi va ideal gaz temperaturasi 
orasidagi bog‘lanish quyidagi formula bilan ifodalanadi: 
KT
E
2
3

(4.1) 
bunda
К
= 1,380*10
-25
Ж. К
-1
— Bolsman doimiysi; Т — jismning absolyut 
temperaturasi, К. 
Agar jismning temperaturasi turlicha bo‘lsa, ular bir-biriga tegib turganida 
energiyalarning tenglashuvi ro‘y beradi; yuqoriroq temperaturaga, ya’ni 
molekulalari ko‘proq o‘rtacha kinetik energiyasiga ega bo‘lgan jism o‘z issikligini 
(energiyasini) kamrok temperaturaga, ya’ni molekulalari kamroq o‘rtacha kinetik 
energiyasiga ega bo‘lgan jismga beradi. Shunday kilib, temperatura issiqlik 
almashish, issiqlik o‘tkazish jarayonlarining ham sifat, ham miqdoriy tomonlarini 
xarakterlaydigan parametrdir. Ammo temperaturani bevosita o‘lchash mumkin 
emas, uni jismning temperaturaga bir qiymatli bog‘liq bo‘lgan qandaydir boshqa 
fizik parametrlari bo‘yichagina aniqlash mumkin. 
Temperaturaga bog‘liq 
parametrlarga 
masalan,