Qarshi muhandislik iqtisodiyot

Х
п
bilan sanoq ko‘rsatishdagi qiymatni ifodalab, 
Х
пҳ
bilan haqiqiy 
qiymatni belgilasak, quyidagi formuladan
∆Х
absolyut xatolikni topamiz: 
∆ =
−
ҳ
, 
(3.2) 
O‘lchov asbobining absolyut xatoligi deb, shu asbobning ko‘rsatishi bilan 
o‘lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymati orasidagi farqqa aytiladi. Bunda 
xatolar plyus yoki minus ishorasi bilan kattalikning birliklarida ifodalanadi. 
Absolyut xatolikning kattalik haqiqiy qiymatiga nisbati nisbiy xatolik deb ataladi. 
Nisbiy xatolik orqali o‘lchashning aniqlik darajasini xarakterlash juda qulay: 
= ± 
∆
ҳ
∗ 100% = ± 
– 
ҳ
ҳ
∗ 100%.
(3. 3) 
Odatda,
Х
nҳ
– haqiqiy qiymat va 
Х
n
topilgan qiymatlarga nisbatan "
∆Х
" juda 
kichik bo‘ladi, ya’ni
∆Х 
≤
Х
пҳ
, ва
∆Х ≤Х
п 
Shuning uchun quyidagi formulani yozish mumkin: 
= ± 
∆
ҳ
∗ 100% ≈ ± 
∆
∗ 100%
(3.4) 
Shunday qilib, nisbiy xatolikni hisoblashda absolyut xatolikning asbobning 
ko‘rsatishiga nisbatini olish mumkin. Nisbiy xatolik % larda ifodalanadi. 
Kattalikning asl qiymatini aniqlash uchun o‘lchov asbobining ko‘rsatishiga 
tuzatish kiritiladi. Uning son qiymati teskari ishora bilan olingan absolyut 
qiymatga teng: 
=
ҳ
— 

yoki 
d = -∆Х ,
(3.5) 
bu yerda 
d–
tuzatma. 
Asbobning xatoligi shkala diapazonining protsentlarida ifodalanadi. Bunday 
xatoliklar keltirilgan xatolik deyiladi va absolyut xatolikning diapazoniga bo‘lgan 
nisbatiga teng bo‘ladi, ya’ni 
=
∆Х
∗ 100%,
(3.6) 
bu yerda – asbobning o‘lchash chegarasi (diapazoni). 
Misol. Yuqorigi o‘lchash chegarasi 300°С bo‘lgan potensiometrning 
ko‘rsatishi 
Х
п
= 240°Сва o‘lchanayotgan temperaturaning haqiqiy qiymati 
Х
пҳ
=241,2°С bo‘lganidagi absolyut, nisbiy, keltirilgan xatoliklari topilsin. 
Absolyut xatolik (3.2) formula bo‘yicha: