Qarshi muhandislik iqtisodiyot

Q
О
–
suvning qaynashi va muzning erish temperaturalariga 
mos issiqlik miqdorlari;
 Q
–
 Т
temperaturaga mos issiqlik mikdori. 
O‘lchov va vaznlar bo‘yicha 1960 yil o‘tkazilgan XI xalqaro konferensiya 
qarorlarida, GOST 8550 – 61 da ikki temperatura shkalasi; Kelvin gradusi (K) 
o‘lchov birligi bilan o‘lchanadigan termodinamik shkala va Selsiy gradusi (°C) 
o‘lchov birligi bilan o‘lchanadigan xalqaro amaliy shkalalarning qo‘llanishi ko‘zda 
tutilgan. Kelvin termodinamik shkalasidagi pastki nuqta – absolyut nol nuqta (A) 
bo‘lib, yagona eksperimental asosiy nuqta esa suvning uchlik nuktasidir. Bu 
nuqtaning son qiymati 273.15 K. Suvning muz, suyuq va gaz fazalaridagi 
muvozanat nuqtasi bo‘lgan suvning uchlik nuqtasi muz erish nuqtasidan 0,01 K 
yuqoriroq turadi. Termodinamik temperatura T harfi bilan, son qiymatlari esa K 
bilan ifodalanadi. 
Amaliy o‘lchashlarda ishlatiladigan xalqaro amaliy temperatura shkalasi 
termodinamik shkala ko‘rinishida ishlangan. Bu shkala kimyoviy toza 
moddalarning bir qadar oson tiklanadigan o‘zgarmas qaynash va erish nuqtalari 
asosida tuzilgan. Ularning sonli qiymati gazli termometrlar orqali aniqlangan 
bo‘lib, Xalqaro amaliy temperatura shkalasi o‘lchov va vaznlar bo‘yicha 
o‘tkazilgan XI umumiy konferensiyada qabul qilingan. 
Xalqaro amaliy shkala bo‘yicha o‘lchanadigan temperatura t harfi bilan, sonli 
qiymati esa °C belgisi bilan ifodalanadi. Absolyut termodinamik shkala bo‘yicha 
ifodalangan temperatura bilan shu temperaturaning xalqaro shkala bo‘yicha ifodasi 
orasidagi munosabat quyidagi tenglama orqali aniqlanadi: 
;
15
,
273


t
T
(4.5) 
bu yerda 
Т
– absolyut termodinamik shkaladagi 
К
temperatura;
t
–xalqaro 
amaliy shkaladagi 
0
С temperatura. 

---

23 
Angliya va AQSH da 1715 yilda taklif qilingan Farengeyt shkalasi (
0
Ғ
) 
qo‘llanadi. Bu shkalada ikki nuqta: muzning erish nuqtasi (32°
Ғ
) va suvning 
qaynash nuktasiga (212°
Ғ
) asoslangan Xalqaro amaliy shkala, absolyut 
termodinamik shkala va Farengeyt shkalasi bo‘yicha hisoblangan temperatura 
munosabati quyidagicha: 
556
,
0
15
,
273
0
0



K
T
C
t
),
32
(
0

F
n
(4.6) 
bu yerda 
n
— Farengeyt shkalasi bo‘yicha graduslar soni. 
Hozir 1968 yilda qabul qilingan va 1971 yil 1 yanvardan majburiy joriy 
egilgan Xalqaro amaliy temperatura shkalasi (MPTSH-68) qo‘llaniladi. U absolyut 
termodinamik temperatura shkalasining amalda qo‘llanishidan iborat. Bu shkala 
shunday tanlanganki, u bo‘yicha o‘lchangan temperatura termodinamik 
temperaturaga yaqin bo‘ladi va ular orasidagi ayirma zamonaviy o‘lchash aniqligi 
chegaralarida bo‘ladi. MPTSH-68 o‘zgarmas, aniq tiklanadigan turg‘unlik 
temperaturalari sistemasiga asoslangan bo‘ladi. Ularning son qiymatlari berilgan 
bo‘ladi. MPTSH-68 temperaturani 13,81 dan 6300 K gacha oraliqda o‘lchashni 
ta’minlaydi. 
MDHda MPTSH-68 dan tashqari temperaturani 0,01 dan 100 000 K 
chegarada bir xil o‘lchashni amalga oshirish uchun mo‘ljallangan amaliy 
temperatura shkalalari ishlatiladi.