Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

 
2.4-rasm. Gelio qabul qiluvchi qurilmalarning sxemalari 
 
«Bino-kollektor»  turdagi  isitish  tizimining  samaradorligini  oshirish  uchun 
nur tushadigan tiniq shisha maydonini janub tomonga, ya’ni kun davomida eng 
uzoq vaqt quyosh nuri tobida bo’lishini ta’minlash kerak. Bu tiniq yuzani yupqa 
qalinlikka ega bo‘lgan ashyodan tungi davrda tashqaridan  yopib qo'yish uchun 

---

 
38 
issiqlikdan  izolyatsiyalovchi  saqlovchi  panjara  moslamasi  bilan  birgalikda 
quriladi. Chunki bu moslama jamlangan issiqlikni tunda tashqariga sarflanishini 
kamaytiradi.  Panjaraning  ichki  tomonini  qora  rang  bilan  bo‘yash  lozim. 
Xonaning  ichidagi  havo  harakatidagi  retserkulyatsiyani  boshqarish  uchun 
qopqoq o‘matiladi. 
      
Aktiv (faol) past haroratli quyosh nuri bilan isituvchi asboblar o‘zi alohida 
o'rnatilib  binoning  biror  bir  qurilmasiga  kirmaydi.  Hozirgi  davrda  quyosh  nuri 
bilan  isituvchi  gelio  qurilmalar  ikki  turga  bo’linadi:  birinchisi-nur  yig‘uvchi 
gelio qurilmalar va ikkinchisi - yassi gelio qurilmalar. 
Nur  yig'uvchi  gelio  qurilmalar  sferik  yoki  paraboloid  shaklida  oynali, 
paraboloid silindr shaklida yasaladi. Bunday oynali nur qabul qiluvchi moslama 
o‘ta  yaltiroq  yuza  bilan  qoplangan  metall  tunukalardan  tayyorlanib  fokus 
nuqtasiga  nur  dastasi  issiqligining  quvvatini  qabul  qiluvchi  issiqlik  tashuvchi 
to‘ldirilgan element joylashtiriladi. 
Gelio  qurilmalarning  issiqlik  qabul  qiluvchisi  sifatida  zichligi  yengil 
bo’lgan  shag‘al,  keramzit,  suv  yoki  muzlamaydigan  suyuqliklar  ishlatiladi. 
Gelio  qurilmalarni  quyosh  nuriga  doimo  perpendikulyar  holda  turishini 
ta’minlab  turish  kerak,  chunki  nur  dastasi  samarali  va  to‘liq  tushishi  uchun 
oynali yuzani siljitib turish lozim 
      Gelio  qurilmada  issiqlik  tashuvchi  sifatida  antifriz  va  suv  ishlatilishi 
maqsadga muvofiq bo’ladi. Agar tizimda issiqlik tashuvchi sifatida suv ishlatilsa 
uning muzlashi oldini olish uchun tizimni suvdan bo'shatib qo‘yish lozim.  
     Bu  parabolosilindrik  gelio  qurilmada  issiqlik  tashuvchi  sifatida  antifriz  va 
isitish  tizimi  halqasida  esa  suv  ishlatiladi.  Quyosh  nurini  yig'uvchi  gelio 
qurilmalarning  afzalligi  shundan  iboratki,  bunday  tizimda  issiqlik  tashuvchi 
suvning haroratini 40°C gacha ko'tarib, hatto bug' hosil qilish mumkin.  
     Bunday  isitish  qurilmalarining  qurilishi  ancha  qimmatga  tushadi,  chunki 
moslamaning  quyosh  nuriga  doimiy  to‘g‘rilab  turilishi  uchun  ancha  elektr 
quvvati  sarf  bo'ladi.  Shuning  uchun  keyingi  paytlarda  quyosh  nuri  yordamida 
ishlatiladigan yassi gelio qurilmalar ishlatilmoqda. 

---

 
39 
     Yassi  gelio  qurilmalar  ikki  turga  bo'linadi:  1-yassi  kollektorlar;  2-yassi 
absorber. 
      2.5-rasmda  past  haroratli  quyosh  nuri  yordamida  ishlaydigan  suv  bilan 
isitish  qurilmasini  yassi  quyosh  kollektori  keltirilgan  bo‘lib,  kollektor  quyosh 
nuri  tushishiga  qarab  boshqarib  turuvchi  avtomatlashtirilgan  drenaj  bilan  ji- 
hozlangan.  Respublikamizning  tog‘li  joylarida,  yaylovlarda,  qulay  tog'oldi 
adirlarida  isitish  qurilmalari  lozim  bo’lgan  barcha  joylarda  quyosh  nuridan 
foydalanish  kengayadi,  degan  umiddamiz.  Chunki  geografik  jihatdan  qulay 
joylashgan  Respublikamiz  viloyatlarida  quyosh  nuri  va  shamol  tezligidan  keng
 
ko’lamda foydalanish uchun barcha tabiiy va texnik shart-sharoitlar mavjud.  
Quyosh  nuri  yordamida  olinadigan  issiqlikni  tejamli  va  kam  xarajat  sarf 
qilib  hosil  qilish  uchun  quyosh  gelio  qurilmalari  bilan  issiq  suv  nasoslarining 
birgalikda  ishlatilishi,  kelajakda  odatdagidek  ishlatilib  kelayotgan  issiqlik 
qurilmalaridan berilayotgan jami issiqlik miqdorining 30-50 foizini tashkil etadi. 
Issiqlik energiyasini hosil qiluvchi tabiiy yoqilg‘ilar neft, gaz va boshqalar tabiiy 
boyliklardir.