Qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti neft va gaz fakulteti «neft va gaz olishning texnologiyasi va texnikasi»

Haydash zonasidagi qatalam bosimi. Qatlm bosimini ushlashda suv qator bo‗ylab joylashtirilgan haydovchi quduqlarga haydaladi. Haydovchi quduqlar joylashtirilgan qatlam hududda yuqori bosim hosil qilinadi. Haydash jarayonini tavsiflash va dinamikasini nazorat qilish uchun haydash zonasidagi qatlam bosimi degan tushinchadan foydalaniladi. Shu maqsadda izobar xaritasida haydovchi quduqlarni joylashtirish hududi ajratiladi. Bu izobar chegaralari bo‗yicha qatlam bosimi, (2.2) formulasi orqali maydon bo‗yicha o‗rtacha qatlam bosimi, yoki (2.3) formula orqali hajmi bo‗yicha o‗rtacha qatlam bosimi aniqlanadi.
Qazib oluvchi zonadagi qatlam bosmi. Qazib oluvchi quduqlar hududida o‗rtacha qatlam bosimi aniqlanadi va bu bosimni qazib oluvchi zonadagi qatlam bosimi deb ataladi.
Boshlang‘ich qatlam bosimi. Ishltishning boshlang‗ich davrida qidiruv quduqlari guruhida o‗rtacha qatlam bosimi aniqlanadi va bu bosimni boshlang‗ich qatlam bosimi deb nomlanadi.
Joriy qatldam bosimi. Ishlash va ishlatish jarayonida qatlam bosmi o‗zgaradi. Qatlam bosimining o‗zgarishi ishlash obyektining holati haqidagi muhim informatsiyalar manbayi hisoblanadi. Shuning uchun ma‘lum bir vaqtdagi o‗rtacha qatlam bosimi o‗zgarishi aniqlanadi va uning vaqtga bog‗liqlik grafigi tuziladi. Bu bosim joriy qatlam bosimi deb nomlanadi.
Keltirilgan bosim. Quduq tubi bosimini obektiv baholash va ularni taqqoslash uchun keltirilgan bosim degan tushinchadan foydalaniladi. Quduq tubi bosimini o‗lchash yoki hisoblash uchun uyum chegarasida yotgan aniq gorizontal tekislik shartiga keltiriladi.

2.1-rasm. Qiya qatlam sxemasi:

1- qatlamning suvga to‗yingan qismi; 2 – boshlang‗ich chegarasi; 3 – neftga to‗yingan qismi; 4 – keltirish tekstligi.

Odatda keltirish tekistligi sifatida konni razvedka qilish vaqtida aniqlangan boshlang‗ich suvneft chegarasi olinishi mumkin. Agar quduq tubi o‗tkazuvchan qatlam bilan aloqada bo‗lsa, ularda bir xil keltirilgan statik bosim o‗rnatiladi.

1-quduqda (2.1-rasm) keltirilgan bosim quyidagicha ifodalanadi.
Р  Р    g  h
 ,
1
с1
н
1 (2.4)
2-quduqda keltirilgan bosim quyidagiga teng
Р  Р    g  h
 ,
2
с2
н
2 (2.5)
bu yerda: ρн – qatlam sharositidagi neft zichligi; g – og‗irlik kuchi tezlanishi; Δh , Δh
1
2 – 1,2-quduqlar gipsometrik belgilari farqi va keltirish tekistligi.
Agar suvneft chegarasi Δz masofaga ko‗tarilgan bo‗lsa, keltirilgan tekislik o‗zgarishsiz qolganda keltirilgan bosim quyidagiga teng bo‗ladi.
1-quduq uchun Р  Р    g  h
    g   ,
z
1
с1
н
1
в
, (2.6)
2-quduq uchun Р  Р
   g  h

   g   ,
z
2
с2
н
2
в
. (2.7)
bu yerda: Δh1 va Δh2 - suvneft chegarasi joriy holati va quduq tubi belgisi farqi; ρv – qatlam sharoitidagi suvning zichligi.
Yuqorida sanab o‘tilgan bosimlardan tashqari yana haydash chizig‘i va qazib olish chizig‘i bosimini ham bilish kerak bo‘ladi.