Qarshi muhandislik iqtisodiyot institui neft va gaz fakulteti «texnologik mashinalar va jihozlar» kafedrasi

 ABSORBSIYA PAYTIDAGI MUVOZANAT 
Absorbsiya jarayonida suyuqlik tarkibidagi gazning miqdori suyuqlik va 
gazning xususiyatiga, bosim, harorat va gaz fazasining tarkibiga bog‘liq. 
Suyuqlik bilan biror gaz aralashmasining o‘zaro ta’siri natijasida taqsimlanuvchi 
komponenet A tashuvchi komponent V yordamida suyuqlikda erigan bo‘lsa, 
fazalar qoidasiga muvofiq komponentlarning soni va erkinlik darajasi uchga 
teng bo‘ladi. Demak, gaz-suyuqlik sistemasida ikkala fazaning harorati,
 
bosimi 
va konsentratsiyasi o‘zgarishi mumkin. Shuning uchun o‘zgarmas harorat va 
umumiy bosimda muvozanat holatidagi gazning parsial bosimi (yoki uning 
konsentratsiyasi) bilan suyuq faza tarkibining o‘zaro bog‘lanishi bir xil bo‘ladi. 
Bu bog‘lanish Genri qonuni bilan ifodalanib, erigan gazning parsial bosimi 
eritmadagi uning mol qismiga mutanosibdir:
A
A
x
E
P


*
. (9) 
Suyuqlikdagi gazning eruvchanligi (yutilgan komponent A) ma’lum
haroratda uning suyuqlik yuzasidagi parsial bosimiga mutanosibdir: 
A
P
E
x


1
*
, (10) 
bu yerda, 
*
A
P
– muvozanat holatidagi eritmada konsentratsiyasi 
x
A
bo‘lgan 
yutilayotgan gazning parsial bosimi; 

x
–
 
eritmadagi gazning konsentratsiyasi 
(mol hisobida), bu gaz bilan suyuqlik fazalari muvozanatlashganda yutilayotgan 
komponentning parsial bosimi R
A
ga teng; E – mutanosiblik yoki Genri 
koeffitsiyenti. 
Genri koeffitsiyentining miqdori berilgan gaz uchun yutilayotgan suyuqlik 
va gazning tarkibiga, haroratiga bog‘liq bo‘lib, sistemaning umumiy bosimiga 
bog‘liq emas. E ning haroratga bog‘liqligi quyidagi tenglama bilan aniqlanadi: 
C
T
R
q
nE





. (11) 
bu yerda, q – eriydigan gazning differensial issiqligi, R – gaz doimiyligi; 
C
– 
yutilayotgan suyuqlik va gazning tabiatiga bog‘liq bo‘lgan o‘zgarmas kattalik. 
Ideal suyuqliklar uchun har xil haroratda konsentratsiyaning bosim bilan 
o‘zaro bog‘lanishi R-x diagrammada to‘g‘ri chiziq ko‘rinishida, Genri 
koeffitsiyentiga teng bo‘lgan og‘ma chiziqlar orqali tasvirlanadi. 1-rasmga va 
(11) tenglamaga muvofiq, harorat ortishi bilan Genri koeffitsiyentining miqdori 
(bir xil sharoitda) ortadi, (10) tenglamaga muvofiq esa gazning suyuliqdagi 
eruvchanligi kamayadi. 

---

10 
1-rasm
. Gazning suyuqlikda erishiga haroratning ta’siri. 
Gaz aralashmasidan ajratib olinayotgan komponentning mol ulushi u
A 
va 
sistemadagi umumiy bosim R bo‘lganda, parsial bosim R
A
Dalton qonuni 
bo‘yicha quyidagi bog‘lanish orqali ifodalanadi: 
R
A
= R · U
A
. (12) 
R
A
ning qiymatini (14.1) tenglamaga qo‘ysak:

A
У
= 
A
x
P
E
. (13)
Genri qonunini quyidagi ko‘rinishda yozish mumkin: 
*
У
= m · x , (14) 
bu yerda, m = E/R - taqsimlanuvchi koeffitsiyent yoki muvozanat holatdagi 
fazaning doimiyligini belgilaydi. 
(14) tenglamadan ko‘rinib turibdiki, gaz fazasidagi berilgan komponent 
konsentratsiyasi va gaz fazasi bilan muvozanatda bo‘lgan suyuqlik 
konsentratsiyasi o‘rtasidagi bog‘liqlik to‘g‘ri chiziq (muvozanat chizig‘i) bilan 
ifoda qilinadi. Bu to‘g‘ri chiziq koordinata boshidan o‘tib, ma’lum qiyalik 
burchagi α ga ega, bu burchakning tangensi m
 
ga teng. Sistemadagi haroratning 
pasayishi va bosimning ortishi bilan m ning qiymati kamayadi. Shu sababdan 
gazning suyuqlikdagi eruvchanligi bosimning ortishi va haroratning pasayishi
bilan ko‘payadi. 
ABSORBERNING MODDIY BALANSI 
Fazalar sarfini uskunaning balandligi bo‘yicha o‘zgarmas deb va
yutilayotgan gazning miqdorini nisbiy mol konsentratsiyada qabul qilamiz. 
Moddiy balans tenglamasini tuzish uchun absorbsiya jarayonidagi asosiy 
kattaliklarni quyidagicha belgilaymiz: G – inert gazning sarfi, kmol/s; Y
b
va Y
0
– gaz aralashmasidagi absorbtivning dastlabki va oxirgi konsentratsiyalari, 
kmol/kmol inert gazga nisbatan; L – absorbentning sarfi; X
b
va X
0
 
– 
absorbentning boshlang‘ich va oxirgi konsentarsiyalari, kmol/kmol. Bu holda 
moddiy balansning tenglamasi quyidagicha bo‘ladi: 
G (Y
b 
– Y
0
) = L (X
0
– X
b
) . (15) 

---

11 
Bu tenglamadan absorbentning sarfi :