Qarshi muhandislik iqtisodiyot institui neft va gaz fakulteti «texnologik mashinalar va jihozlar» kafedrasi

Tozalangan 
gaz 
Changli gaz 
3 

---

159 
2-rasmda ko‘rsatilgan batareyali siklon (BSU) yupqa devorli qobiqdan 
iborat bo‘lib, changli va tozalangan gazlar uchun kameralar 1,2 va chang 
yig‘uvchi bunkerlar (3) dan tashkil topgan. Siklon elementlari tegishli 
to‘siqlarga shunday qilib joylashtirilganki, bunda elementlarning tangensial 
patrubkalari changli gaz kamerasi bilan, markaziy chiqarish quvurlari 
tozalangan gaz kameralari bilan, chang chiqaruvchi teshiklari esa chang 
yig‘adigan bunker bilan bog‘langan. 
Siklon elementlarida gaz oqimiga aylanma harakat beruvchi tangensial yoki 
o‘q bo‘yicha uyurma hosil qiluvchilar ishlatiladi. Tangensial uyurma hosil 
qiluvchilar qatoriga qisqa va torayuvchi patrubkalar va spiralsimon naychalar 
kiradi. O‘q bo‘yicha uyurma hosil qiluvchilar ishlatilgan paytda siklon 
elementlarining qopqog‘i bo‘lmaydi va changli gaz qobiq va tozalangan gaz 
chiqadigan quvur oralig‘iga beriladi, ushbu oraliqda «vint» (3-rasm, a) yoki 
«rozetka» ko‘rinishidagi (3-rasm, b) uyurma hosil qiluvchilar o‘rnatilgan 
bo‘ladi. «Vint» ko‘rinishidagi uyurma hosil qiluvchida changlar kam darajada 
tiqilib qoladi va uning gidravlik qarshiligi nisbatan kam.
Siklonlarning sanoatda ko‘p ishlatilishidan qat’i nazar, ularda yuz 
beradigan turli jinsli sistemalarni ajratish jarayoni to‘la tadqiqot qilinmagan, 
3-rasm.
Batareyali siklonlarning elementlari: 
a – «vint» rusumidagi yo‘naltiruvchi parrakli uyurma hosil qiluvchilar; b – «rozetka» 
rusumidagi yo‘naltiruchi parrakli uyurma hosil qiluvchilar. 
Chang 
b 
Chang 
а 
Tozalangan gaz 
Tozalangan gaz 
Changli 
gaz 
Changli 
gaz 

---

160 
chunki uskunadagi gidrodinamik holat ancha murakkab. Shu sababdan 
siklonlarni tanlash asosan emprik yo‘l bilan olingan natijalarga asoslanadi. 
Gidravlika nuqtayi nazaridan, siklon qandaydir mahalliy qarshilik, deb olinishi 
mumkin. Bunday holatda siklonning gidravlik qarshiligi gaz oqimining tezlik 
naporiga teng bo‘ladi: 
2
W
M





, 
(5) 
bu yerda, ξ – siklonning qarshilik koeffitsiyenti; 

– siklondan o‘tayotgan 
gazning zichligi, kg/m
3
; W
M
– siklon silindrsimon qismining to‘la ko‘ndalang 
kesimga nisbatan olingan gazning mavhum tezligi, m/s, (
M
W
=2,5÷4 m/s).
Siklonning gidravlik qarshiligi uskunaning turiga bog‘liq bo‘ladi. 
Masalan, NIIOgaz konstruksiyali siklonlar uchun: SN-24 ξ=60; SN-15 ξ=160;
SN-11 ξ=250. 
Gazning mavhum tezligi quyidagi tenglama orqali aniqlanishi mumkin: 
W
M 
= 

P

2
,
(6) 
ξ va ΔΡ/ρ ning qiymatlari turli konstruksiyali siklonlar uchun maxsus 
adabiyotlarda berilgan bo‘ladi. Siklon silindr qismining diametri sarf tenglamasi 
yordamida topiladi: 
D = 
M
W
V
785
,
0
, 
(7) 
bu yerda, V – siklondan o‘tayotgan gazning hajmiy sarfi, m
3
/s. 
Siklonning qolgan hamma o‘lchamlari D ga nisbatan standartlashtirilgan.