Qarshi muhandislik iqtisodiyot institui neft va gaz fakulteti «texnologik mashinalar va jihozlar» kafedrasi

Ajratish faktori.
Markazdan qochma kuch maydonida cho‘ktirishning 
samaradorligini bilish uchun uni og‘irlik kuchi ta’sirida cho‘ktirish bilan 
solishtirilib ko‘riladi.
Aralashmaning aylanma harakati ta’sirida uning tarkibidagi zarrachaga 
markazdan qochma kuch ta’sir qiladi. Bu kuch zarrachani markazdan 
uskunaning chekasi tomon cho‘kish tezligiga teng bo‘lgan tezlik bilan uloqtirib 
tashlaydi. 
Bunda hosil bo‘lgan markazdan qochma kuchning qiymati S (N hisobida) 
quyidagicha aniqlanadi: 
S = 
R
mn
2
= mw
2
R 
(1) 
bu yerda, m – zarrachaning massasi, kg; W – zarracha aylanishining burchak 
tezligi, s
-1
; n – zarracha harakatining aylanma tezligi, ayl/s; R – zarracha 
aylanishining radiusi, m. 
Markazdan qochma uskunalardagi cho‘kish samaradorligini aniqlash 
uchun markazdan qochma kuch qiymatini zarrachaga ta’sir qilayotgan og‘irlik 
kuchi bilan solishtiriladi. 
Og‘irlik kuchi P (N hisobida): 
P = mg , 
(2) 
g – erkin tushish tezlanishi, g = 9,81 m/s
2
. 
(1) va (2) tenglamalarni yechib, quyidagi ifodaga erishamiz: 
P
C
= 
mg
R
mw
2
= 
g
R
w
2
= Ka ,
(3) 
bu yerda, Ka = 
g
R
W
2
– ajratish omili. 

---

156 
Ajratish omili markazdan qochma kuch ta’siri og‘irlik kuchi ta’siridan 
necha marotaba kuchli ekanligini bildiradi. Ajratish omilining qiymati qancha 
katta bo‘lsa, markazdan qochma uskunalarning ajratish qobiliyati shuncha 
yuqori bo‘ladi. 
Ajratish omili Ka ning qiymati siklonlar uchun bir necha yuzni tashkil 
etsa, sentrifugalar uchun esa – 3000 atrofida. Demak, siklon va sentrifugalarda 
cho‘kish jarayonining harakatlantiruvchi kuchi og‘irlik kuchi ta’sirida 
ishlaydigan cho‘ktirish uskunalariga nisbatan 2–3 daraja yuqori ekan. Ushbu 
raqamlardan ma’lumki, siklon va sentrifugalar oddiy cho‘ktirish uskunalariga 
nisbatan yuqori unumdorlikka ega. Ushbu uskunalarda o‘ta mayda zarrachalarni 
ham ajratish imkoniyati mavjud: sentrifugalarda o‘lchami 1 mkm atrofida 
bo‘lgan zarrachalarni ajratish mumkin; siklonlarda esa – 10 mkm atrofida.