Qarshi muhandislik iqtisodiyot institui neft va gaz fakulteti «texnologik mashinalar va jihozlar» kafedrasi

 FLEGMA SONI 
Flegma miqdorining distillyat miqdoriga nisbati flegma soni deb ataladi. 
Bu son rektifikatsion kolonna ishlarini tahlil qilishda muhim ahamiyatga ega. 
Distillyatning berilgan tarkibi x
D
o‘zgarmas bo‘lsa, V kesmaning kattaligi 
(8-rasm) faqat flegma soniga bog‘liq bo‘ladi, chunki V=x
D
/(R+1). Bunda R ning 
ko‘payishi bilan V kesmasi kamayadi, v nuqtasi vertikal bo‘yicha pastga tushadi 
va siljish (R=∞ bo‘lganda) to diagramma diagonali bilan kesishguncha davom 
etadi (b
/ 
nuqtasi). Bunda jarayonning harakatlantiruvchi kuchi (u*- u) maksimal 
qiymatiga ega bo‘ladi. R ning kamayishi bilan b nuqtaning o‘rni vertikal 
bo‘yicha yuqoriga siljiydi. Bunday holatda jarayonning harakatlantiruvchi kuchi 
kamayadi va R ma’lum bir minimal qiymatga ega bo‘lganda (qachonki b nuqtasi 
b
//
holatni egallaganda) harakatlantiruvchi kuch nolga teng bo‘lib qoladi.
Demak, kolonnaning ishlashi uchun zarur bo‘lgan flegma sonining 
qiymati R
min
va R=∞ chegaralari oralig‘ida bo‘lishi zarur. Bunda flegmaning ish 
sonini aniqlash uchun R
min
ning qiymati ma’lum bo‘lishi kerak. 
R
min
ning qiymati odatda hisoblash yo‘li bilan topiladi. R
min
ni aniqlash 
uchun b
//
nuqtasidan (8-rasm) 
a
nuqtasining ordinatasi bilan kesushguncha 
gorizontal kesma b
//
e o‘tkaziladi. R
min
bo‘lganda yuqorigi kolonna ish chizig‘i 
qiyalik burchagining tangensi 
a
b
//
e uchburchagi 
a
e va b
//
e katetlarining nisbati 
orqali aniqlanadi: 
F
Д
F
Д
Д
F
Д
х
х
y
х
х
х
y
y
tg






*
F
*

. (10) 
Yuqorigi kolonna ish chizig‘ining tenglamasiga asosan va flegma soni 
minimal qiymatga ega bo‘lganda tgα=R
min
/(R
min
+1). Ikkala ifodalarni solishtirib, 
quyidagi tenglamaga erishamiz: 
F
F
F
Д
мин
х
у
y
х
R



*
*
. (11) 
Кolonnaning o‘lchamlari va issiqlik tashuvchi agentlarning miqdorlari 
(isitkich uchun suv bug‘i, deflegmator uchun sovuq suvning sarfi) flegma soniga 
qarab o‘zgaradi. Кapital mablag‘ va kolonnalarni ishlatish uchun zarur bo‘lgan 
sarflar ham flegma soniga bog‘liq. Shu sababli haqiqiy flegma sonini hisoblash 
katta ahamiyatga ega. Haqiqiy flegma sonini grafik usulda aniqlash mumkin. 8-
rasmdan ko‘rinib turibdiki, kolonnalarni ishlatish uchun zarur bo‘lgan 
xarajatlar(X) flegma soniga(R) to‘g‘ri mutanosiblik ravishda ortib boradi (1-
chiziq). Кapital mablag‘lar va flegma soni oralig‘idagi bog‘liqlik ma’lum 
minimumga ega (2-egri chiziq). Umumiy sarflar va flegma soni o‘rtasidagi 
bog‘liqlik ham minimum nuqtasi bilan belgilanadi (3-egri chiziq), bu 
minimumga to‘g‘ri kelgan R haqiqiy flegma sonining maqbul (optimal) qiymati 
(R
opt
) ni tashkil etadi. 

---

42 
 
 
8-rasm.
Flegma sonining maqbul qiymatini aniqlashga doir: 
1–qurilmani ishlatish bilan bog‘liq bo‘lgan sarflar; 2–kapital xarajatlar; 
3–umumiy xarajatlar. 
Amaliyotda ish flegma soni taxminiy hisoblashlar asosida aniqlanadi: R=φ 
R
min
, bu yerda φ – flegmaning ko‘proq olinishini hisobga oluvchi koeffitsiyent 
(φ>1). Agar ajratilayotgan sistemalar uchun φ ning qiymati aniq bo‘lmasa, 
bunday holatda ish flegma sonini aniqlash uchun quyidagi empirik bog‘liqlikdan 
foydalanish mumkin: 
R = 1,3 R
min
+ 0,3 . 
Ikki xil chegaralangan rejimlarda (R= R
min
va R=∞) flegma soni, 
kolonnaning ish balandligi va rektifikatsiya uchun issiqlik sarfi o‘rtalaridagi 
bog‘liqlikni ko‘rib chiqamiz. Кolonnaning ish balandligi konsentratsiya 
o‘zgarishlarining nazariy soniga mutanosibdir. 
R=∞ bo‘lganda ish chiziqlari diagrammaning diagonali bo‘ylab 
joylashadi, jarayonning harakatlantiruvchi kuchi Δu = u*-u yoki Δx = x -x* eng 
katta qiymatiga ega bo‘lsa, kerak bo‘lgan nazariy pog‘onalar soni esa eng kichik 
qiymatga teng bo‘ladi (9-rasm, a). Demak, R=∞ bo‘lganda kolonna uchun ish 
balandligi eng kam bo‘lishi kerak. Biroq flegma soni R faqat D=0 bo‘lgandagina 
cheksiz qiymatga ega bo‘ladi. Bunda distillyat olinmaydi, bug‘larning to‘la 
kondensatsiyalanishidan hosil bo‘lgan hamma suyuqlik kolonnaga flegma 
sifatida qaytariladi. Bu rejimda kolonna o‘zicha ishlaydi va tayyor mahsulot 
bermaydi. Shu sababli R=∞ bo‘lgandagi rejim normal ishlab chiqarish 
sharoitlarida qo‘llanilmaydi. Flegma sonining ko‘payishi bilan qaynatkichdagi 
bug‘lanishi lozim bo‘lgan suyuqlik miqdori ortadi. R=∞ bo‘lganda maksimal 
katta miqdordagi suyuqlik bug‘lanishi kerak. Bu holat o‘z navbatida eng katta 
miqdordagi isituvchi bug‘ sarfini talab qiladi. 

---

43 
 
 
9-rasm.
Flegma soni bilan rektifikatsion kolonna balandligining o‘zaro bog‘lanishi: 
a) R=∞ bo‘lganda; b) R
min
bo‘lganda
. 
R
min
bo‘lgan rejimda ish chizig‘i muvozanat chizig‘i bilan kesishadi (9-
rasm, b); bu nuqtada harakatlantiruvchi kuch nolga teng bo‘ladi. Bunda nazariy 
pog‘onalar soni eng katta qiymatga ega bo‘ladi. Demak, R
min
bo‘lgan rejim 
uchun rektifikatsion kolonna cheksiz katta balandlikka ega bo‘lishi zarur. Bir xil 
sharoitlarda isituvchi bug‘ning sarfi flegma soniga proporsional bo‘lganligi 
uchun R
min
rejimda isituvchi bug‘ning sarfi eng kam qiymatga teng bo‘ladi. 
Shunday qilib, flegma soni ortishi bilan kolonnaning balandligi kamayadi, 
isituvchi bug‘ sarfi esa ortadi. Shu bilan birga, flegma soni ortganda kolonnaga 
qaytayotgan suyuqlik miqdori ham ortadi, bu hol o‘z navbatida kolonna 
diametrining kattalashuviga olib keladi.