Qarshi kurashning

Yadroviy materiallarini o ‘g‘irlash bilan bog‘liq jinoyat 
1980-yil 
3 -m artd a qabul qilingan Yadroviy materialni himoya qilish haqidagi 
Konvensiyaga binoan xalqaro jinoyat hisoblanadi. Unda ta’kidlanishicha, 
yadro texnikasi va yadroviy materiallar ishlab chiqarishning rivojlanishi 
oqibatida uni davlatlar, xalqlar va atrof-muhitga ziyon keltirish maqsadida 
o ‘g‘irlash, noqonuniy yo‘l bilan qo‘lga kiritish imkoniyati paydo bo‘ldi.
Konvensiyada bunday jinoyat ob ’ektlari, tarkibiy qismlari, ularni 
sodir etuvchilarini javobgarlikka tortish tartiblari belgilangan. Davlatlar:
- har qanday shaxsning o ‘limi yoki sog‘lig‘iga, shaxsiy mulkiga 
jiddiy zarar yetishiga olib kelish mumkin bo‘lgan yadroviy materialni 
ishlab chiqarish, egalik qilish, foydalanish, birovga berish, ko'rinishini 
o'zgartirish, yo‘q qilish yoki parchalash;
- yadroviy m aterialni o ‘g ‘irlash yoki bosqinchilik yo‘li bilan 
qo ‘lga kiritish;
— yadroviy m aterialni aldov yo ‘li bilan q o ‘lga kiritish yoki 
o'zlashtirish, qo‘rqitish yoki boshqa shakldagi tahdid orqali uni berishga 
m ajbur qilish;
— yadroviy materiallarni yuqorida qayd etilgan maqsadda ishlatish 
bilan tahdid solish, davlat, uning yuridik yoki jismoniy shaxslarini 
qo'rqitish orqali o ‘g‘irlash kabi qonunbuzarliklarni ruxsatsiz, qasddan 
sodir etilgan va javobgarlikka tortiluvchi harakatlar deb e ’lon qildilar.
Yuqoridagi maqsadlarda amalga oshirilgan harakatlar va ularda ishtirok 
etish jinoyat hisoblanadi. Bunday hollar yuz berganda har qaysi davlat 
sodir etilgan huquqbuzarlikning ijtimoiy xavfliligi va u keltirib chiqargan 
oqibatlarning darajasiga qarab jazo belgilaydi.
Harbiy maqsadlarda ishlatiladigan yadroviy materiallar juda qattiq 
qo‘riqlanishini hisobga olib, Konvensiya qoidalari faqat tinch maqsadlarda 
foydalaniladigan yadroviy materiallarga taalluqlidir. Konvensiyaning
1 -m o d d a s id a , s e z iy , p lu to n iy , u ra n iz o to p la r in in g a y rim
konsentratsiyalari kabi yadroviy materiallarning asosiy turlari sanab 
o 'tilg a n . Konvensiya yadroviy m ateriallarni saqlash va tashish 
standartlarini belgilagan holda uning yuqori darajadagi himoyasini
U 9

---

ta ’m inlaydi. Shunga qaram asdan, yadroviy materiallarni o ‘g ‘irlash 
hollari mavjud. M asalan, 1992-yil avgustda yirik jahon axborot 
agentliklari Moskvada bir guruh fuqarolarning qo ‘lga olingani haqida 
xabar berdilar. U lar 3 kg hayot uchun o 'ta xavfli b o ‘lgan seziy — 137 
izotopini 1,5 m illion dollarga sotishga uringanlar. Atom energiyasi 
bo'yicha xalqaro agentlik (M AGATE) esa 1993-yilda 600 dan ortiq 
yadroviy m ateriallar oldi-sottisi amalga oshirilganini qayd qilgan.
Qayd etilgan misollar ham bunday harakatlarning naqadar xatarli 
ekanini ko'rsatadi.
Yadroviy material o‘g‘irlangan, bosqinchilik yoki boshqa ko'rinish- 
dagi noqonuniy harakatlar natijasida qo‘lga kiritilganda yoki shunday 
harakatning real xavfi bo'lganda Konvensiya ishtirokchisi bo'lgan 
davlatlar o 'z milliy qonunchiligidan kelib chiqib hamkorlik qiladilar 
va yordam so'rab murojaat qilgan davlatga bunday materialni qaytarish 
va himoya qilishga ko'maklashadilar. Bunday jinoyat ekstraditsion jinoyat 
hisoblanadi va davlatlar yadroviy materiallarni himoya qilish to'g'risi- 
dagi Konvensiyani jinoyatchilarni berish uchun huquqiy asos sifatida 
qarashlari mumkin.
Jinoyat davlatda yoki uning hududida qayd (negistratsiya) qilingan kema 
yoki samolyotda sodir etilganda yoki gumon qilinayotgan jinoyatchi uning 
fuqarosi ekani aniqlanganda ham davlat yurisdiksiyasi qo'llaniladi. Boshqa 
konvensiyalarda bo'lgani kabi bu yerda ham gumon qilinayotgan jinoyatchi 
qaysi davlat hududida bo'lsa, shu davlatning yurisdiksiyasi amal qiladi.
O 'zbekiston Respublikasi jinoyat kodeksining 254-m oddasida 
radioaktiv materiallardan qonunga xilof ravishda foydalanganlik uchun 
jinoiy javobgarlik belgilangan.