|
VI bob. M USULM ON DUNYOSINING DINIY EKSTRE
M IZM VA TERRORIZMGA QARSHI KURASHI
Diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi kurash - dolzarb vazifa.
XX asrning ikkinchi yarmida xalqaro miqyosda o‘zini baralla namoyon
etayotgan xatarli voqeliklardan biri, shubhasiz, diniy ekstremizm va
und an oziqlanayotgan ham da diniy shiorlar bilan niqoblangan
terrorizmdir. Bugungi kunga kelib, mazkur xatar shu qadar keng ko'lam
va xilma-xil ko‘rinishlar kasb etm oqdaki, odamlar, ko‘pincha, unga
e ’tiborsiz hatto, loqayd bo‘lib qolmoqdalar. Boshqacha aytganda, «diniy
ekstremizm » va «xalqaro terrorizm » degan tushunchalar hayotiy
voqelikning ajralmas qismidek qabul qilinmoqda. Bu — nihoyatda achinarli
hoi, albatta.
Xo‘sh, nega bunday bo‘lmoqda, degan savol tug‘iladi.
Sababi — XIX asrning oxirlarida saltanat sohiblari va davlat arboblariga
qarshi qurolli hujumlar shaklida paydo bo‘lgan siyosiy terrorizm ni
bugun har qadamda uchratish mumkin. XX asrning 60-yillaridan
boshlab, dunyoning butun-butun mintaqalari turli-tum an terrorchilik
tashkilotlarining o ‘chog‘iga aylana boshladi. Ma’lumotlaiga ko‘ra, bugungi
dunyoda 500 ga yaqin terrorchilik tashkilotlari faoliyat ko'rsatmoqda.
1968— 1980-yillar davomida ular 6700 ga yaqin terrorchilik amaliyotini
sodir etdilar. Natijada 3668 kishi halok bo ‘lib, 7474 kishi turli jarohat-
lar olgan.
Zamonaviy terrorizm ning ikkita alohida xatarli belgisini ajratib
ko'rsatish mumkin: bir tom ondan, u tobora shafqatsizroq g‘ayriinsoniy
mohiyat, ikkinchi tom ondan, aqlga sig'dirish qiyin jug‘rofiy ko‘lamlar
kasb etib bormoqda. AQSH Davlat departam entining m a’lumotlariga
ko‘ra, hozirda dunyoda har yili 650 dan ortiq bunday hodisalar sodir
etilmoqda. Bu degani — har kuni dunyoning u yoki bu burchagida
kim larnidir qo'rquvga solish orqali muayyan maqsadlarga erishishni
ko‘zlagan, kamida ikkita qo‘poruvchiiik amalga oshirilmoqda. Xatarli
jihati shundaki, ularning soni m untazam oshib bormoqda. Masalan,
1992-yilda ana shunday noxush voqealarning umumiy soni 362 tani
tashkil etgan bo ‘lsa, bugungi kunga kelib 600 dan oshib ketdi.
Shiddat bilan chuqurlashib borayotgan dunyoning globallashuvi,
sodda qilib aytganda, unda kechayotgan jarayonlar deyarli barcha
m am lakatlarni qariyb birdek qamrab olayotgani bu kabi g‘ayriinsoniy
harakatlarning xatarli oqibatlarini jiddiy oshirmoqda. Ekstremizm va
terro rizm odam larning ertangi kunga b o ‘lgan ishonchiga p u tu r
yetkazibgina qolmasdan, balki xalqaro miqyosdagi m uam m olarni,
ju m lad a n , turli diniy e ’tiqod vakillari b o ‘lgan xalqlar, h attok i,
sivilizatsiyalar orasidagi o ‘zaro ishonchga soya tashlamoqda, jahon
taraqqiyotining tamal toshi bo‘lgan xalqaro iqtisodiy va madaniy ham-
korlikning rivojlanishiga to ‘siq bo‘lmoqda.
Ekspertlarning fikricha, dunyoda faoliyat ko‘rsatayotgan terro r
chilik tashkilotlarining yuzdan oshig‘i eng zamonaviy qurollar bilan
yaxshi t a ’m in lan g a n yirik u y u sh m a la rd a n ib o ra t. U la r tu rli
qo'poruvchiliklarni sodir etish jarayonida o ‘zaro hamkorlik qiladilar,
m a’lu m otlar alm ashadilar, zaru r hollarda, b ir-birlariga harbiy,
moliyaviy va boshqa shakldagi yordam ni k o ‘rsatadilar. Bunday
tashkilotlarning eng yiriklari qatoriga «al-Qoida», «al-Jihod al-
Islomiy», «at-Takfir val-Hijra», «Hizbulloh», «XAMAS» (Falastin
islomiy qarshilikharakati), «AbuSayyof» (Filippin), «OzodA chex»
va «Lashkari jihod» (Indoneziya), «Qurolli islomiy harakat» (Jazoir)
kabilarni kiritish mumkin. Oxirgi yillarda xalqaro miqyosda amal
qilayotgan yana bir islomiy tashkilot — «Hizb at-tahrir al-islomiy»ning
faoliyati asosli ravishda dunyoning turli mamlakatlaridagi terrorchilik
amaliyotlarni sodir etganlikda ko'rilmoqda.
Masalaning yana bir taassuflijihati shundaki, diniy liboslargao‘ralgan
terrorchi tashkilotlarning mutlaq ko‘pchiligi muqaddas islom dinini
o‘ziga niqob qilib olgan.
Dinni qurol qilib olgan bunday ekstremistik harakatlar bugun
umuman kishilik jamiyati hayotiga jiddiy tahdid solmoqda deyish mumkin.
Shuning u c h u n , bugun, siyosatshunoslikda «jam iyatning diniy
xavfsizligi» degan yangi tushuncha shakllanmoqda. Mutaxassislar din
niqobi ostida sodir etilayotgan terrorchilik harakatlarining asl mohiyatini
ifoda etuvchi ilmiy mezonlarni qidirmoqdalar. Huquqiy mazmun va
mohiyatga ega ana shunday atamalardan biri sifatida «diniy-siyosiy ter
rorizm» tushunchasidan foydalanish va uning xalqaro miqyosda e ’tirof
etilishiga da’vat etmoqdalar.
Bayon etilganlarni nazarda tutib fikr yuritilsa, mustaqillik q o ‘lga
kiritilgandan beri m am lakatim iz va xalqim izning orom ini buzib
kelayotgan q o ‘poruvchilik xurujlari, jum ladan, 2004-yilning m art—
aprel va iyul oylarida sodir etilgan voqealar keng k o'lam li xalqaro
terro rchilik tuzilm asining navbatdagi kirdikorlaridan biri ekaniga
h ech qanday shubha qolm aydi. D unyoning eng xavfli terrorchi
guruhlari qatoriga kiritilgan, « 0 ‘zbekiston islom iy harakati»ning
0 ‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi, AQSH va Isroil dav
latlari elchixonalariga qarshi uyushtirilgan q o ‘poruvchiliklar uchun
m as’uliyatni o ‘z zim m asiga olgani maxsus xizm atlar va keng jam o-
atchilikni chalg'itishga urinishdan boshqa narsa emas. Ushbu qo ‘po-
ruvchi tash k ilotning bosh hom iysi U som a bin Lodin asos solgan
«al-Q oida» nom li dunyodagi eng yirik terrorchi tashkilot va uning
sheriklari «al-Jihod al-islom iy», «al-M uhojirun», «H izbut-tahrir»
72
kabi diniy ekstrem istik tuzilm alar ekani, xalqaro m iqyosda am alga
oshirilayotgan keng ko‘lam li q o ‘poruvchiliklarning uzviy qismi
ekaniga yana bir dalildir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
