Qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti zoologiya va fiziologiya kafedrasi

Uyga vazifa:
Qushlarning skeleti mavzusini o’qing.

Mavzu: Qushlarning skeleti
Darsning maqsadi: Qushlar skeleti qismlari bilan tanishish; uchishga, yirik tuxum qo’yishga va ikki oyoqda yurishga o’tishi natijasida skeleti tuzilishidagi o’zgarishlarni o’rganish.

Mavzu bo’yicha umumiy ma’lumotlar.
Qushlarning skeleti uchishga layoqatlangan bo’lib, erkin oyoqlar va ularning kamar skeleti o’ziga xos o’zgarganligi hamda yengil, mustahkamligi bilan xarakterlanadi. Skeletining yengilligi naysimon suyaklarini ichi bo’sh bo’lib, havo bilan to’lganligi, mustahkamligi, ko’pchilik suyaklarning juda erta bir-biri bilan qo’shilib ketganligi hamda tuzlar miqdorining ko’pligi tufaylidir. Skeleti 4 qismga (umurtqa pog’onasi, bosh skeleti, oldingi va keyingi oyoqlar va ularning kamarlari skeleti) bo’linadi.
Umurtqa pog’onasi 4 ta bo’limga: bo’yin, ko’krak, dumg’aza va dumga bo’linadi. Bo’yin bo’limi uzun va juda harakatchan bo’ladi. Bu bo’limning harakatchanligi umurtqalarning qo’shilish yuzalarini egarsimon shaklda bo’-lishligiga bog’liq. Bunday umurtqalar geterotsel umurtqa deyiladi va faqat qushlarga xosdir. Qushlarning boshi 180⁰ ga, yapaloq qushlarda 270⁰ gacha aylana oladi.
Bosh skeleti umumiy tuzilishining sxemasiga ko’ra sudralib yuruvchilarning bosh skeletiga o’xshash. Ensa bo’limi 4 ta ensa suyagidan tuzilgan, 1 ta ensa bo’rtmasi bor.
Bosh skeletini ustki tomonidan 1 juft burun, peshona, teppa va tangacha suyaklar yopib turadi.
Oldingi oyoq yirik ichi bo’sh yelka suyagidan, bilak va tirsak suyaklaridan tashkil topgan bo’lsa, bilakuzuk kuchli reduktsiyalangan.
Yelka kamari kurak, korakoid va o’mrov suyaklaridan tashkil topgan. Kurak suyagi uzun qilichsimon shaklda bo’lib, qovurg’alarning ustida joylashadi. O’mrov suyaklari oldingi tomonda uchlari bilan qo’shilib, qushlar uchun xarakterli bo’lgan ayri suyagini hosil qiladi.
Keyingi oyoq son suyaklari katta va kichik boldir suyaklaridan tashkil topgan, kichik boldir suyagi rudiment holida bo’lib katta boldir suyagiga qo’shilib ketadi.
Chanoq kamari yupqa yonbosh, quymich va qov suyaklaridan hosil bo’lgan. Quymich va qov suyaklarining keyingi uchlari qo’shilmaydi va ochiq chanoq hosil qiladi. Yonbosh suyagi murakkab dumg’azani hosil qilishda ishtirok etadi.