Qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti zoologiya va fiziologiya kafedrasi

Uyga vazifa:
Tog’ayli baliqlarning skeleti mavzusini o’qing.
Mavzu: Tog’ayli baliqlarning skeleti

Darsning maqsadi: Akulaning skeleti va muskulaturasi tuzilishini o’rganish bilan tog’ayli baliqlar haqida umumiy bilimlarni mustahkamlash.
Mavzu bo’yicha umumiy ma’lumotlar.
Akulaning skeleti suyaksiz bo’lib, nuqul tog’aydan iborat, lekin bu tog’ay o’ziga ohak singdirib olishi va xiylagina qattiqlashib qolishi ham mumkii. Skeletning asosiy bo’limlari tubandagilardan iborat: 1) o’q skeleti, 2) bosh skeleti, 3) juft suzgich qanotlar skeleti va 4) toq suzgich qanotlar skeleti.O’q skeleti talaygina umurtqa (vertebra) larning bir-biri bilan harakatchan tarzda qo’shilishidan hosil bo’lgan umurtqa pog’onasi (colymna vertebralis) dan iborat. Umurtqaning asosiy qismini umurtqa tanasi tashqil etadi. Umurtqa tanasi orqa va oldingi tomondan ichga chuqur botib kirgan. Bunday umurtqalar qo’sh botiqli yoki amfitsel umurtqalar deb ataladi. Akulaning umurtqa pog’onasi, boshqa barcha baliqlar umurtqa pog’onasi singari, ikki bo’limdan – tana va dumdan iborat.Akulaning bosh skeleti barcha yuqori umurtqalilar gruppasining bosh skeleti singari, ikkita asosiy bo’limdan: neurokranium va vistseral skeletdan tashkil topgan.Neurokranium tarkibiga: miya qutisi, sezuv organlar (eshituv va xidlov) kapsulasi hamda qazgich burun (rostrum) skeleti kiradi. Rostrum uchta tayoqsimon tog’aydan iborat, bu tog’aylar miya qutisidan oldinga qarab chiqadi va keyin uchi bilan bir-biriga qo’shiladi.Vistseral skeleti, hazm nayining oldingi qismini o’z ichiga oladigan va bo’g’imlarga bo’lingan bir qancha juft tog’ay yoylaridan iborat. U uch qismga: 1) jabra yoylari, 2) til osti yoyi va 3) jag’ yoylariga bo’linadi.Suzgich qanot skeletlari toq suzgich qanotlar skeleti bilan juft suzgich qanotlar skeletiga bo’linadi. Toq suzgich qanotlar skeleti (orqa, dum va orqa chiqaruv teshigi suzgich qanotlari) ichki va tashqi skeletdan iborat. Ichki skelet gavda muskullariga o’rnashgan bir qator tayoqchasimon tog’aylar – radialiyalardan (radialia) iborat bo’lsa, tashqi skelet teridan hosil bo’lgan va suzgich qanotning o’zini tutib turadigan talaygina elastik iplardan iborat.Juft suzgich qanotlar skeleti suzgich qanotlar kamari bilan erkin suzgich qanot skeletidan tashkil topganErkak akulalarda qorin suzgich qanotining bazaliyasi uzayib, kopulyativ (juftlashuv) organiga aylangan.