Qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti zoologiya va fiziologiya kafedrasi

Zoologiya va fiziologiya
kafedrasi mudiri: _____________ dots. G’. Bobonazarov
Fakultet kengashi qarori № ____ ___ iyun, 2021 yil
Fakultet kengashi raisi: _____________ dots. B. Boysunov


Universitet kengashi qarori № ____ ___ iyun, 2021 yil
Universitet O’UBB _____________ dots. P. Qurbonov


MUNDARIJA


betlar
1. O’QUV MATERIALI..........................................................................4
1.1. MA’RUZALAR MATNI.........................……………………………4
1.2. AMALIY MASHG’ULOTLAR.(SEMINAR).........................…….75
2. MUSTAQIL TA’LIM MASHG‘ULOTLARI...........………………80
3. GLOSSARIY........................................................................................83
4. ILOVALAR:.........................................................................................85
4.1. O’QUV DASTURI...................................................…....................85
4.2. ISHCHI O’QUV DASTUR ..............................................................92
4.3. TARQATMA MATERIALLAR………………………………….120
4.4. NAZORAT UCHUN SAVOLLAR ...............................................128
4.5. TESTLAR.......................................................................................131
4.6. O’UM ning elektron varianti...........................................................143

“Evolyutsion biologiya” fani bo‘yicha

Ma’ruza mashg‘ulotlarining

KALENDAR TEMATIK REJASI

t\r	Mavzular			soat	Bajarilishi				imzo
					soat		muddat
1	O‘quv faning dolzarbligi va oliy mashg‘ulotlari mazmuni. Evolyutsion nazariya fanining predmeti.			2
2	O‘quv faning maqsad va vazifalari.			2
3	Yerda xayotning paydo bo‘lishi xamda rivojlanishi.			2
4	Tabiat xaqidagiilk tasavvurlarning shakllanishi			2
5	Markaziy Osiyoda tabiat va ekalogiya tushunchalarining rivojlanishi.			2
6	Uyg‘onish davrida tabiat fani taraqqiyoti			2
7	K.Linniy sistematikasi			2
8	J.B.Lamark evolyutsion ta’limoti			2
9	Organik olamning evolyutsiyasi haqida Ch.Darvin ta’limoti.			2
10		O‘zgaruvchanlik va irsiyat	2
11		Mikroevolyutsiya	2
12		Populyatsiya, tabiiy tanlanish asosiy shakllari.	2
13		Tur evolyutsiya jarayoning asosiy bosqichi	2
14		Makro evolyutsiya va uning qonuniyatlari	2
15		Odamning paydo bo‘lishi-antropogenez	2
16		Evolyutsion biologiyaning nazariy va amaliy axamiyati	2
Jami:			34

1- Mavzu. Evolyutsion ta’limot faniga kirish.
Reja:
1. Evolyutsion biologiya fani va uning mazmuni, maqsadi, vazifalari.
2. Organik evolyutsiyaning asosiy tamoyillari va metodlari.
3. Ilmiy bilish tizimida evolyutsion ta’limotning o‘rni.
4. Hayot va uning yerda paydo bo‘lishiga doir tasavvurlar, nazariyalar.
1. Evolyutsion ta’limot fani biologiyaning aniq sohalari (botanika, zoologiya, sitologiya, genetika, embriologiya, xonazorlar ) dan farq qilib, hajm jihatidan murakkab nazariy masalalarni qamrab olgan fandir. Evolyutsion ta’limot fanini uch bo‘limga bo‘lib o‘rganamiz. Birinchi bo‘lim evolyutsion talimot tarixiga bag‘ishlangan. Bu bo‘limda tabiat to‘g‘risidagi tasavvurlarning shakllanishi, tabiatni va undagi voqea hodisalarni tushuntiruvchi turli oqimlar, goyalar,nazariyalar va ular urtasidagi kurash: ikkinchi bulimda evolyutsion talimot vujudga kelishidagi ijtimoiy – iktisodiy shart – sharoit. Ch.Darvinning uzgaruvchanlik, irsiyat xakidagi konuniyatlari, yashash uchun kurash, tabiiy tanlanish,organizmlarning xilma – xilligi, muxitga moslanishi, turlarning paydo bulishi yoritiladi. Uchinchi bulim-da genetika, ekologiyaning evolyutsion nazariyaga tasiri, organik olamdagi mikro-evolyutsiya, makroevolyutsiya jarayonlari, evolyutsiya jarayonini idora etish kabi ma-salalar uz ifodasini topgan. Evolyutsion talimot organik olamning tarixiy ri-vojlanishini va uni boshkarishning konuniyatlarini urgatuvchi fandir. Evolyutsion talimot fani kuyidagi muammolarni xal etadi.
1.Yerda xayotning paydo bulishi va rivojlanishini urganish.
2. Evolyutsion jarayonning tarixi va shart – sharoitini urganish.
3.Evolyutsiyaning xarakatlantiruvchi kuchlarini atroflicha urganish. 4. Turning paydo bulishini urganish.
5.Evolyutsiyaing asosiy yunalishlarini urganish.
6. Odam evolyutsiyasining omillari va mexanizmlarini urganish.
7. Evolyutsiya jarayonini boshkarish.
2. Evolyutsion ta’limotni tadkik kilish ikkita tamoyilga asoslanadi.
1.Tarixiy. Utgan davrlarda organik olamda sodir bulgan vokea xodisalarni urganish asosida xozirgi tirik organizmlarning tuzilishi kelib chikishi aniklanadi.
2.Aktualizm. Xozirgi tirik organizmlarning turli darajadagi tuzilishini va funksiyasini urganish asosida kadimgi davrlarda organik olamning rivojlanishida ruy bergan xodisalar xakida muloxaza yuritiladi.
Organik evolyutsiyaning asosiy metodlari ;
Kuzatish.
Takkoslash.
Genetik.
Tarixiy.
5. Populyatsion – statistik metod mikroevolyutsiya jarayonlarini aniklashda ayniksa katta
axamiyatga ega.
3. Evolyutsion ta’limot xar xil darajadagi ya’ni molekula darajasidan to BIOSfera darajasida bulgan biologik sistemalarda paydo buladigan vokea-xodisalar urtasidagi sababiy boglanishlarni urganadigan fandir.
Evolyutsion talimot fani boshka umumbiologik fanlar bilan uzviy bog-lik bulib, bu bogliklik ikki tomonlama xususiyatga ega. Bir tomondan, u xususiy biologiya fandarida tuplangan dallillarni xulosalab, umumbiolo-gik konunlarni yaratdi. Ikkinchi tomondan bu konunlar biologiyaning bosh-ka soxalari uchun nazariy asos bulib xizmat kiladi.
4. Xayotning paydo bulishi insoniyatni juda kadim zamonlardan beri kiziktirib kelmokda. Xayotning paydo bulishi tugrisida yaratilgan asosiy nazariyalar kuyidagilardir
1.Kreatsionizm. 2.Xayotning uz–uzidan paydo bulishi . 3. Panspermiya.
4. Biokimyoviy evolyutsiya.
Kreatsionizm nazariyasiga kura xayot kandaydir gayritabiiy kuch tomoni-dan yaratilgan.
Xayotning uz – uzidan paydo bulishi xakidagi tushunchalar kadimgi Xitoy, Vavilon va Misrda keng tarkalgan edi. Mashxur Aristotel xam bu farazning tarafdori bulgan.
XVII asrning ikkinchi yarmigacha organizmlar kulay sharoitda anorganik moddalardan abiogeniz yuli bilan paydo bula oladi. MJ timsoklar bal-chiklardan arslon va yulbarslar saxro toshlaridan sichkondar kir kiyim-lardan xosil bulishi mumkin degan afsonaviy tasavvurlar keng tarkalgan edi.
Panspermiya nazariyasiga kura xayot mangu mavjuddir va u bir sayyoradan ikkinchi sayyoraga kuchib yuradi. Bu nazariyaning tarafdorlari mashxur shved fizik olimi S. Arrenius, rus olimi V.I. Vernadskiy mashxur amerika bio-fizigi va genetiki, Nobel mukofoti sovrindori F.Krik va boshkalardir. Bu olimlarning fikriga kura xayot Yerda paydo bulmagan, boshka sayyoralar-dan Yerga meteorit orkali yoki yoruglik nurlari bosimi tasirida kelib kolib kulay sharoitda oddiy organizmlardan tortib murakkab organizm-largacha rivojlangan.
Yukorida keltirilgan nazariyalar Yerda xayotning kanday paydo bulganligi-ni tushuntirib bera olmadi.
Nazariyalar amaliy tajribalarda tasdiklanganidagina ilmiy axamiyatga ega.
Xayotning biokimyoviy evshlyutsiasi tugrisidagi nazariya XX asrning
20-30 – yillarda shakllana boshladi. Bu nazariyaga kura Yerning ilk rivojlanishi davrlarida undagi iklim sharoitlari xozirgi zamondagiga nisbatan juda katta fark kilgan. Bunday sharoitda avval oddiy organik birikmalar abiogen usulda sintezlangan va asta – sekin kimyoviy evolyutsiya natijasi-da murakkablashib, eng oddiy xayot shakllariga aylangan va undan keyin bio-logik evolyutsiya boshlangan.