Qarshi Davlat Universiteti Tabiatshunoslik va Geografiya fakulteti Geografiya yo`nalishi

Masofaviy o‘qitish texnologiyasi. 
Masofaviy o‘qitish texnologiyasi tushunchasi 
standartlashtirilmagan. Eng ko‘p tarqalgan ta’rif quyidagicha: masofaviy o‘qitish 
texnologiyasi bu ta’limni belgilangan mazmunini nusxalab amalga oshirishga 
yo‘naltirilgan usullar tizimi, maxsus vositalarning, o‘qitish shakllarining majmuasidir. 
Masofaviy o‘qitish texnologiyasi pedagogik texnologiyalarning bir ko‘rinishi 
sifatida 
qabul 
qilinishi 
mumkin. 
«Pedagogik 
texnologiya» 
tushunchasi 
standartlashtirilmaganligini hisobga olgan holda, ko‘pincha YUNESKO qabul qilgan 
tushuncha ishlatiladi. 
Pedagogik texnologiya tushunchasiga berilgan YUNESKO ta’rifiga ko‘ra 
masofaviy o‘qitishga quyidagi ta’rifni shakllantirish mumkin: masofaviy o‘qitish 
texnologiyasi – bu inson va texnik resurslarini, ularning o‘zaro aloqasini, hisobga olgan 
holda, ta’lim xizmatining butun jarayonini yaratish, qo‘llash va ommaboplashtirish 
tizimli yondashuvi bo‘lib, bilvosita individuallashgan ta’lim tizimida o‘qitish shakllarini 
maqbullashtirishni o‘ziga vazifa qilib qo‘yadi. 
Masofaviy o‘qitish texnologiyasi quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

ta’lim axborotlarini taqdim etish texnologiyasi; 

ta’lim axborotlarini uzatish texnologiyasi; 

ta’lim axborotlarini saqlash va qayta ishlash texnologiyasi. 
Ta’lim axboroti
: muayyan faoliyat turi, ixtisosini amalga oshirishda ko‘llashi 
uchun, ta’lim oluvchiga berish kerak bo‘lgan bilimlardir. Masofaviy o‘qitish tizimida 
yangi elektron kitoblarga alohida talablar qo‘yiladi. Elektron kitoblardagi ta’limiy 
axborot tinglovchining psixofiziologik xususiyatlarini hisobga olgan holda tayyorlanishi 
kerak, chunki u bu axborotni kompyuter ekrani orqali qabul qiladi.
Elektron darslik quyidagi maxsus talablarga javob berishi kerak: 

tushunchalar beriladigan matn qismining rivojlangan, gipertekst tuzilishi 
(tushunchalar, ta’riflar, teoremalar), va bayonning mantiqiy tuzilishi (qismlarning ketma 
ketligi, bog‘liqligi); 

ta’lim olishda qulay yangilik tizimiga ega bo‘lishi, tinglovchi kursning bir 
qismidan ikkinchi qismiga o‘tishi, o‘qituvchiga elektron xabarlar yuborishi, 
munozaralar bo‘limiga o‘tishi; 

---

17 

zamonaviy kompyuterlarning multimedia va Internet imkoniyatlaridan 
foydalanish; 

darslikda bilimlar nazorati tizimining ishlab turishi; 

glossariy mavjudligi (avtonom qo‘shimcha ma’lumotlar) va ularga tayanish. 
Glossariylar kurslar uchun alohida, bir necha kurs uchun alohida modullar uchun ishlab 
chiqariladi; 

darsliklarda tasviriy manbalar, elektron kutubxonalar va Internetdagi 
manbalarning ko‘rsatilishi; 

qulayligi- tizimga tez kirish; 

o‘qituvchi bilan samarali aloqada bo‘lish (elektron pochta, ...) aniq vaqt 
birligida Internet orqali gapira olish; 
Ta’lim axborotlari ta’lim texnologiyalari orqali uzatiladi. 
Ta’lim texnologiyasi 
– bu ta’lim axborotlarini manbadan iste’molchiga uzatishda 
qo‘llaniladigan didaktik uslublar majmuasidir. Masofaviy o‘qitish tizimida tasviriy 
fikrlashni faollashtirishga alohida e’tibor berilishi kerak, ya’ni o‘qituvchi fikrini tasviriy 
obrazlar ko‘rinishida taqdim etishi kerak. Masofaviy o‘qitish tizimi ta’lim 
texnologiyalarida fikr, axborot, bilimni vizuallashtirish, katta ahamiyatga ega. 
Masofaviy o‘qitish tizimida kuyidagi ta’lim texnologiyalarini ishlatish mumkin: 
video-ma’ruzalar; multimedia-ma’ruzalar va laboratoriya amaliyotlari; elektron va 
multimedia-darsliklari; kompyuter test tizimlar; imitatsiya modellari va kompyuter 
trenajyorlar; telekommunikatsiya vositalaridan foydalanuvchi maslaxatlar va testlar; 
videokonferensiyalar. 
Axborotlarni saqlash, qayta ishlatish, tinglovchiga yetkazish, o‘qituvchi va 
tinglovchi o‘rtasidagi interfaol muloqot, hisoblash texnikani qo‘llashga tayangan 
apparat-dasturlar vositasida amalga oshiriladi. Bular – 
axborot texnologiyalaridir
. 
Masofaviy o‘qitish tizim texnologiyalari pedagogik texnologiyalar asosida 
ishlangan bo‘lib, kuyidagi qo‘shimcha talablarga javob berishi kerak: 
Adaptatsiya 
– ta’lim jarayonini o‘quvchi shaxsiga, turar joyi sharoiti, moliyaviy 
sharoiti, psixologik va fiziologik xususiyatlariga moslashtirish. Bu tinglovchining yakka 

---

18 
holda, kompyuter va telekommunikatsiya vositalaridan foydalangan holda ta’lim olish 
jarayonida juda muhimdir. 
Iqtisodiy muvofiqlik –
bu talabga rioya etish ta’lim tizimining moliyalash 
mablag‘lari chegaralanganligidan kelib chiqadi. 
O‘zgaruvchanlik
– ta’lim sifati va mazmunini tezkor va uzluksiz yangilab borish, 
o‘quv materiallarini modernizatsiyasini amalga oshirishga imkoniyat ta’minlab berish. 
Ushbu zaruriyat ilmiy-texnik taraqqiyot jadallashuvi talablariga ko‘ra paydo bo‘ladi.
Nazorat
– o‘qitishning barcha bosqichlarida natijalarni sifatli nazorat qilish, 
tinglovchi shaxsini aniqlash.