Qarshi davlat universiteti republic of uzbekistan

 Pedagogik nazokat 
psixologik bilimlarni hamda ilgaridan tuplanib kelgan xayotiy va 
shaxsiy tajribalarni amalda tadbik qilishdir. Pedagogik nazokat bu Qandaydir tugma xususiyat 
emas, balki kishida asta – sekin shaqllanib boradi : u ba’zilarda tezrok, kengrok va yaxlitrok 
shaqllansa, boshqa birovlarda esa sekinrok, kamrok va kismanrok shaqllanadi. Bu kishining o‘z 
kalbida ixtiyoriy yoki ixtiyorsiz ravishda sodir bulayotgan ichki vokealarni Qanday xis qilishini 
ko‘zata bilishiga bog`liqdir. 
O‘qituvchining boshqa kishilarga nisbatan extiyotkor va tankidiy munosabati davri 
bulmish urta va katta yoshdagi o‘quvchilar bilan olib boradigan ta’lim va tarbiyaviy ishlarida 
pedagogik nazokatning
ahamiyati ayniksa kattadir. 
Kadimdan kolgan naql bor : kattikkullik yaxshi, xushfe’llik yanada yaxshirok, eng 
yaxshisi – adolatlilikdir. Usmirlar va katta yoshdagi o‘quvchilar bilan ishlashda o‘qituvchidan 
o‘quvchi shaxsiga nisbatan kattikkullik va talabchanlik va ayni vaktda, 
nazokatli munosabatda 
bulish talab qilinadi.
Bu nimalarda anik ifodalanadi. 
Pedagogik nazokat juda murakkab sifat bo`lib, quyidagi komponentlari / tarkibiy kismlari 
mavjud : 
1.
O‘quvchini xurmat qilish va unga nisbatan talabchanlik ; 
2.
Faoliyatning Hamma turlarida o‘quvchilarning mustakilligini rivojlantirish va 
ularning ishiga kat’iy pedagogik raxbarlik qilish ; 
3.
O‘qituvchining o‘quvchi psixik xolatiga nisbatan dikkat bilan karashi va o‘quv 
mashgulotlarini bajarayotganida unga nisbatan talablarning izchilligi. 
4.
O‘quvchilarning tafakkur xolida iroda aktivligini rivojlantirish, o‘quv ishida 
ularga Har tomonlama yordam berish, ularga nisbatan mexribon va gamxur bulish ; 
5.
O‘qituvchining o‘quvchilar bilan ishlashidagi sabotliligi hamda tarbiyaviy ta’sir 
kursatishning xilma – xil usullarini ularning pedagogik samaradorligini xisobga olgan xolda 
kullashi ; 
6.
O‘quvchilarga ishonish va ularning o‘quv ishlarini muntazam ravishda tekshirib 
turish ; 
7.
O‘qituvchining o‘quvchilar bilan munosabatidagi amaliy va emotsional aloka 
boglashning pedagogik jixatdan asoslangan xolda birga kushib olib borilishi ; 
8.
O‘quvchilar bilan munosabatda osoyishta kat’iylik, muvozanatlilik va nutqning 
ifodaliligi. 
Pedagogik nazokatning
 
yuqorida kursatib utilgan Hamma tomonlari chukur ichki 
boglanishga egadir. O‘qituvchining o‘quvchilarga munosabatida bu xususiyatlarning Har biri 
uning kundalik ishlarida, xatti – harakatlarida, nutqida, ba’zan esa sharoitlarga karab o‘quvchiga 
ta’sir kursatishning ayrim choralarini kullashdan o‘zini tutib kolishda ham anik ifodalanadi. 

---

45 
O‘qituvchi boshqa ixtisosdagi kishilarga karaganda, ma’naviy boy, mustaxkam e’tikodli, 
shuningdek yuksak darajadagi umumiy madaniyatga ega, o‘z ixtisosi doirasidan tashkari ham 
ko`p narsalarni bilishi kerak. 
Pedagogik nazokat ayrim tashki belgilarga ( ko‘z ifodasi, tovush oxangidagi, mimika va 
xokazolar ) o‘quvchilar uning tushuntirishlarini tushunayotgani yoki tushunmayotganligini, 
shuningdek o‘quvchilar xulqidagi ijobiy va salbiy xususiyatlar haqida fikr yuritishdan iborat. 
O‘qituvchining mustakil va ijodiy fikr yuritish uslubi uning amaliy faoliyatida o‘quv 
materialini ajoyib qilib, kungildagidek bayon kila bilishida namoyon buladi. Ijodiy fikr yuritish 
kobiliyatiga ega bo`lgan o‘qituvchi darslari hamisha jonli, kizikarli utadi va samarali buladi, 
chunki u o‘quvchilarning tafakkur faoliyatini doimo aktivlashtirib boradi. Pedagogik jarayondagi 
nazokat doimo ta’limiy – tarbiyaviy maksadlarga erishishga karatilgan buladi. Shuning uchun 
biror maksadga intiluvchanlik va o‘z mehnat samaralarini oldindan kura bilish, o‘quvchilarni 
yomon xatti – Harakatlardan ogoxlantirib kuyish, ta’lim va tarbiyadagi o‘zini oklamagan 
usullarni o‘z vaktida o‘zgartirish o‘qituvchining obrusini oshiradi. 
Pedagoglik faoliyati o‘qituvchidan yuksak darajada rivojlangan irodaviy sifatlarni – 
o‘quvchilarga nisbatan talab kuyishda kat’iylik va izchillik, o‘zini tuta bilish, sabotlilik, 
chidamlilikni talab kiladi. Irodasi bush o‘qituvchining o‘quvchilar oldida obrusi bulmaydi. 
Uning darslarida intizom yomon buladi. Darsdan tashkari ishlarni tashkil kila olmaydi. 
O‘qituvchini o‘quvchilar bilan munosabatida o‘zini tuta bilishi, achchigi chikkanligini, 
xursandchiligini va boshqa xis – tuygularini o‘quvchilarga sezdirmasligi zarur. O‘qituvchi kerak 
bo`lgan xolda bolalar bilan kulishmogi, ammo o‘quvchi yomon Harakat kilgan takdirda esa 
o‘zining unga nisbatan bo`lgan nafratini ham yuz mimikalari va pantomimikalar orkali ruyobga 
chikarmogi darkor. 
Xulosa qilib aytganda, o‘qituvchida eng yaxshi xususiyatlarning rivojlanishini 
ta’minlaydigan asosiy shartlardan biri uning o‘z ustida ishlashi, tinmay malakasini oshirib 
borishidir. Pedagogika, pedagogik mahorat, psixologiya, etika o‘qituvchi odobi kabi fanlarni 
chukur urganish o‘qituvchiga o‘z yutuk va kamchiliklarini anglab yetishda katta yordam beradi.