Qarshi davlat universiteti o‘zbek tili va adabiyoti metodikasi kafedrasi


Namuna:  Feruza  tuzgan  muqobil  REJA



Download 2,09 Mb.
Pdf ko'rish
bet175/245
Sana02.09.2021
Hajmi2,09 Mb.
#162437
1   ...   171   172   173   174   175   176   177   178   ...   245
Bog'liq
ona tili morfemika soz yasalishi morfologiya fanining oquv-uslubiy majmuasi

Namuna:  Feruza  tuzgan  muqobil  REJA  muhokama  qilindi,  Yeu  gapda  fe’l  muhokama  qilindi.  U 
о‘timsiz fe’l, chunki bu fe’l ifodalagan fe’l tushum kelishigidagi otga   о‘tmagan, о‘zida qolgan. Bu 
fe’l  bosh  daraja  shaklida  bо‘lsa,  о‘timli  hisoblanardi.  Uni  о‘timsizga  aylantirgan  bevosita  mashhul 
nisbat  shaklini  yuzaga  keltiruvchi  -in  (-n)  qо‘shimchasiz.  Chunki  majhul  nisbat  shakli  yasovchisi 
о‘timli fe’lni о‘timsiz fe’lga aylantiradi. 
195-mashq.  Talab:  О‘timli  va  о‘timsiz  fe’llarni  aniqlash  va  о‘timli-g  о‘timsizlik  qanday  usulda 
ifodalanishni belgilash. 
Namuna:  -Dо‘stlar!  -dedi  u  tovushi  titrab.  -men  bu  qutlug‘  tо‘yga  Feruza  bilan  barcha  о‘qigan 
о‘rtoklarining vakili bо‘lmb keldim. Bu gap kо‘chirma gap bо‘lganligi uchun ikkita fe’l bor: biri -dedi; 
biri esa-keldimdir. Dedi fe’li о‘timli fe’l, undagi harakat tushum kelishigidagi otga о‘tganligi fe’lning 
о‘zidan  ham, undan chiqishi  mumkin  bо‘lgan  sо‘roq (nima?)dan  ham  seziladi. Ikkinchi  fe’l -keldim 
esa  о‘timsiz  fe’l,  chunki  undagi  harakat  sо‘zlovchining  о‘zida  qoladi,  boshqa  predmetga  о‘tmaydi.    
Gaplardagi о‘timli va о‘timsiz fe’llar talabalar tomonidan shu tarzda aniqlanib, belgilanib boriladi. 
196-mashq.Talab:  О‘timli  va  о‘timsiz  fe’llarni.  aniqlash.kо‘chirish.о‘timli  fe’lni  о‘timsizga 
aylantirgan,  о‘timsizni  о‘timliga  aylantirgan  qо‘shimchalarning  boshqa-boshqa,  ya’ni  о‘timsizga 
tо‘g‘ri, о‘timliga tо‘lqinli chiziq chizish.  
Namuna:  Tala  -о‘timli  fe’l,  unga  majhul  nisbat  shaklini  yasovchi"-in  qо‘shimchasini  qо‘shish 
natijasida о‘timsiz fe’lga, ya’ni talandiga aylanadi. Boshla -о‘timli   -boshlandi   -о‘timsiz fe’l.о‘tlat -
о‘timli,        -о‘tlatildi  -о‘timsiz  fe’l  kelardi  -о‘timsiz.  keltirdm  -о‘timli  fe’l.  Boshqalar  Shu  xilda 
bajartiriladi. 
199- mashq. Talab: bо‘lishli va bо‘lishsiz fe’llarni aniqlash.ma’nosidagi farqlarni tо‘shuntirish, ularni 
ikki -ustui shaklida yozish, bо‘lishsizlik ma’iosini ifodalovchi qо‘shimchalar tagiga chizish. 
Namuna: Miyasi g‘ovlab ketgan  Mirzo Ulug‘bek boshini kо‘tarib orqasiga qaradi.Bu gapdagi qaradi 
fe’li  bо‘lishli  fe’l,  sababi  tasdiq  ma’nosini  bildirgan.  Qaradi  fe’lining  bо‘lishsiz  shakli  -qaramadi, 
qaragan zmas, qaragan yо‘q shakllarida yasaladi. Bо‘lishsizlikni yasovchi vositalar -ma, -gan, -emas, -
chan yо‘qlardir. Bо‘lishli fe’l tasdiqni bildirsa, bо‘lishsiz fe’l esa inkorni bildiradi. Oppozitsiya borligi 


uchun ham bо‘lishli va bо‘lishsiz fe’llar ham shu tarzda tahlil etiladi.^ Talabalar ishtirokida bajariladi, 
albatta. 
200-mashq.  Talab:  Bо‘lishsiz  fe’llarni  topish,  bо‘lishsizlik  ma’nosi  qanday  ifodalanganini  belgilash, 
ularni bо‘lishli shaklga aylantirish. Namuna: Hech qisi yо‘q, azizim, men dunyoda juda katta boylikka 
-sof  vijdonga  va  xushomadgо‘ylik  qilmay  ilmu  fan  bilan  shug‘ullanish  imkoniga  egaman.  Buni 
mendan hech kim tortib ololmaydi. 
Bu  gaplarda  ikkita  fe’l:  biri  egaman  bо‘lishli,  ololmaydi  zsa  bо‘lishsiz  fe’l  bor.  Bu  bо‘lishsiz  fe’l 
hozirgi  -kelasi  zamon  shakl  yasovchigidan  oldin  -ma  inkor  shakl  yasovchisining  qо‘shilishi  asosida 
yuzaga kelgan. uning .bо‘lishli shakli oladi bо‘ladi. 

Download 2,09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   171   172   173   174   175   176   177   178   ...   245




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish