Qarshi davlat universiteti kimyo kafedrasi yuqori molekulyar birikmalar kimyosi fanidan

Polimerlar kimyosining asosiy tushunchalari
Polimer bu nima?
Polimerlar – inson hayotida katta ahamiyatga ega. Bu birikmalar xalq xo‘jaligining barcha tarmoqlarida: meditsinada, qishloq xo‘jaligida, samolyotsozlikda, kemasozlikda, mashinasozlikda, qurilishda, kimyo sanoatida, turmushda va boshqa sohalarda ham ishlatiladi.
Makromolekula – grekcha so‘zdan olingan bo‘lib-katta, uzun degan ma’noni bildiradi.
Monomer – yuqori molekulyar birikmalar hosil qiluvchi quyi molekulyar birikmalardir.
Polimer – bir xil tur monomerlardan hosil bo‘lgan yuqori molekulyar birikmadir.
Zveno – Makromolekula tarkibida ko‘p marta takrorlanuvchi bo‘g‘in.
Polimerlanish darajasi n – makromolekula tarkibidagi zvenolar soni.
Sopolimer – ikki va undan ortiq tur monomerlardan tashkil topgan yuqori molekulyar birikmadir.

Ko’pincha molekulyar massasi 5000 dan yuqori bo’lgan moddalarga o’xshash, lekin molekulyar massasi 500 dan 5000 gacha bo’lgan sintetik birikmalar oligomerlar deb, aminokislotalardan tashkil topgan tabiiy birikmalar esa polipeptidlar deb ataladi.

Molekulyar massasi 0 dan 500 gacha bo’lgan birikmalar quyi molekulyar birikmalar deb ataladi. Odatda molekulyar massasi 5000 dan yuqori bo’lgan moddalar polimerlar yoki sopolimerlar, yoki umumiy holda yuqori molekulyar birikmalar deb ataladi.
Tabiiy polimerlar o’simliklar va hayvonot olamida tiriklikning asosini tashkil etadi. Tabiiy polimerlarga sellyuloza va kraxmalning turli-tuman hosilalari tabiiy ipak, paxta, oqsillar, shuningdek, charm va mo’yna sanoatining asosiy xomashyosi bo’lgan kollagen, keratin va boshqalarni misol tariqasida keltirish mumkin.
Sun‘iy polimerlar, mavjud bo’lgan tabiiy polimerlarni ximiyaviy o’zgarishlarga uchratib hosil qilinadi.
Sintetik polimerlar tabiatda uchramaydi. Ular faqat ximiyaviy yo’llar bilan hosil qilinadi. Hozirgi zamonda juda kо‘p sintetik polimerlar o’zlarining ajoyib xossalari bilan, tabiiy polimerlar bilan raqobatlasha oladi va ba‘zida ulardan ustun turadi.