Qarshi davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

Vodorodli birikmalari- VIIA guruh elementlari asosan H₂Е formulaga ega vodorodli birikmalarni hosil qiladi.

Oltingugurt atomlari ketanatsiya xossasiga egaligi sababli, bu elemenning bir necha vodorodli birikmlari mavjud, bunday birikmalarda oltingugurt o‘zaro bog‘lanib uzun zanjir hosil qiladi, vodorod atomlari esa terminal oltingugurt atomiga bog‘langan bo‘ladi. Masalan, Н₂S₂ (suyuqlanish temperaturasi -88 ^оC, qaynash temperaturasi 74,5 ^оC) va H₂S₆. Ushbu turdagi birikmalar sulmfanlar deb ataladi.

H₂О molekulasining H₂Е tarkibli boshqa birikmalarga qaraganda yuqoriroq qaynash temperaturasiga ega ekanligi, suvdagi kuchli vodorod bog‘lanish bilan tushuntiriladi. Hosil bo‘lish issiqligiga ko‘ra, bu elementlar vodorodli birikmalarining turg‘unligi guruhda yuqoridan pastga tushishi bilan kamayib boradi. Bu hodisa yuqoridan pastga tushush bilan elementlarning radiusi ortishi va vodorod atomining 1s orbitali bilan elektron taqsimlanish qiyinlashishi bilan tushuntiriladi. Shu yo‘nalishda vodorodli birikmalarning kislotalik xossasi ham ortib boradi. Suv molekulasining bog‘ burchagi sр³ gibrid orbitallarining qiymatiga yaqin natijani ko‘rsatadi, biroq guruhning boshqa elementlar vodorodli birikmalaridagi valent burchak 90^o atrofidagi qiymatlarni qabul qiladi.

Vodorod sulfid turli xil yo‘llar orqali olinishi mumkin. Shulardan eng oddiysi metall sulfidiga kislota ta’sir ettirib, bu maqsadda ko‘pincha qo‘rg‘oshin sulfiddan (galen)dan foydalaniladi.

Yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, selen va tellurning vodorodli birikmalarining hosil bo‘lish effektlari, shu birikmalarni elementlardan sintez qilinishiga yo‘l qo‘ymaganligi sababli, ularning vodorodli birikmalari tegishli selenid va telluridlarga kislota ta’sir ettirib turib olinadi.

Н₂Е tarkibli birikmalar suvda oz miqdorda dissotsiyalanadi, biroq ikkinchi bosqich juda sekin boradi. Tarkibida YE2- tutgan eritmalar, o‘zlarida ishqoriy hossani namoyon qiladi.