Qarshi davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

Suyuq eritmalar va qutbli molekulalarning ahamiyati.

Suv barchaga yaxshi ma’lum bo‘lgan erituvchi, lekin undan tashqari juda ko‘p erituvchilar ma’lum va qutblanuvchanligi qarab qutblidan tortib qutbsizgacha. Erituvchi bilan eritilayotgan moddalar ichki kuchlari o‘zaro mos (o‘xshash) bo‘lsa ular bir-biri bilan kuchlarni almashadi.masalan:

• 
  Tuzlar suvda eriydi, chunki ion va suv orasidagi kuchli ion-dipol tortishuvlari, suv molekulalari orasidagi kuchli vodorod bog‘lanishga o‘xshaydi, bu kuchlar esa bir-birini o‘rnini bosa oladi.
  
• 
  Tuzlar geksanda erimaydi ionlar va qutbsiz geksan molekulalari orasidagi kuchsiz ion-induksilangan dipol kuchlar ionlar orasidagi o‘zaro tortishuv kuchini o‘rnini bosolmaydi.
  
• 
  Moy (neft) suvda erimaydi chunki neft va suv molekulalari orasidagi kuchsiz dipol-induksion dipol kuchlar suv molekulalari orasidagi mustahkam vodorod bog‘lanishni qolaversa moy (neft) molekulalari orasidagi keng dispersion kuchlarni o‘rnini bosolmaydi.
  
• 
  Moy (neft) geksanda eriydi. Chunki birining dispers kuchlari ikkinchisining dispers kuchini almashinishi oson kechadi.
  

Eruvchanlik— moddaning suvda yoki boshqa erituvchida erish xususiyatidir. Suvda yoki boshqa erituvchida qattiq, suyuq va gaz holidagi moddalar erishi mumkin. Qattiq va gaz moddalarning suyuqlikda erishi hamma vaqt chegaralan- gan bo‘ladi. Moddaning 100 g erituvchida ayni temperaturada eriy oladigan miqdori shu moddaning eruvchanligi yoki eruvchanlik koeffitsiyenti deyiladi. Demak, eruvchanlik ayni temperaturada to‘yingan eritmaning konsentratsiyasini bildiradi.

Barcha moddalar suvda eruvchanligiga qarab uch guruhga bo‘linadi: 1) yaxshi eriydigan; 2) oz eriydigan; 3) amalda deyarli erimaydigan moddalar.

100 g suvda: 10 g va undan ko‘p erisa – yaxshi eriydigan

0,001 g dan – 10 grammgacha erisa – kam (yomon) eriydigan

0,001 g dan kam erisa – amalda erimaydigan turlarga bo‘linadi.

Ko‘pchilik qattiq moddalar suvda yaxshi eriydi, gazlar esa kam eriydi. Eruvchanlik haroratga bog‘lik. Qattiq moddalarning eruvchanligi haroratga to‘g‘ri proporsional (harorat ortishi bilan ortadi). Gaz moddalarning eruvchanligi haroratga teskari, bosimga to‘g‘ri proporsional (harorat ortishi bilan kamayadi, bosim ortishi bilan ortadi). Masalan: shakar issiq suvda ko‘proq, sovuq suvda kamroq eriydi.

3.3. Moddalarning eritmadagi ionlanishi va dissotsilanishi. Erishning energetik effekti. Suyuq eritmalarning ikkilamchi tabiati. Eritmalarning kolligativ xususiyatlari. Elektrolitik dissotsiatsiya.