Qarshi davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

Si_nH_2n+2 – polisilanlar.

Si₂H₆ + 4H₂O_(иссиқ) = 2SiO₂ + 7H₂

Si₂H₆ + 8NaOH(_конц) = 2Na₄SiO₄ +7H₂

2Si₂H₆ + 7O_2(ҳаво) = 4SiO₂ + SiO₂ +6H₂O

3Si₂H₆ + 14KMnO₄ = 14MnO₂ + 6SiO₂ + 14 KOH + 2H₂O

Sitallar. Bir guruh olimlar sanoat miqyosida metallurgiya sanoati tashlandiqlari hisoblangan shlakdan ajoyib xossalarni o‘zida mujassamlashtirgan yangi material – sitallni yaratdi. Qisman kristallangan shishasimon fazodan iborat sitall juda yuqori mexanik pishiqlik va kimyoviy chidamlikka egadir. Texnikada sitallar pirokeram va devitrokeram nomi bilan ham ma’lum. Mikrokristallar kattaligi 1mkm dan kichik bo‘ladi. Li₂O – Al₂O₃ – SiO₂ asosida tayyorlangan sitallar optic tiniq bo‘ladi. MgO - Al₂O₃ – SiO₂ asosidagi radiotiniqlikka, Cs₂O - Al₂O₃ – SiO₂ asosidagisi esa issiqlikka chidamli bo‘lib, eritilgan metallarga nisbatan inert, radiatsiya ta’siriga befarq bo‘ladi.

Sitallardan truboprovodlar, kimyoviy reaktorlar,nasos detallari, filyeralar, taleskop uchun astroko‘zgular, elektroliz vannalari uchun futerovka materiallari, elektroizolyatorlar, korroziyaga chidamli qurilish konstruksiyalari va boshqalar tayyorlanadi. Fotositallar esa mikromodel plitalari, matbuot sxemalari panellari va fotoyelektron ko‘paytirgichlar tayyyorlashda ishlatiladi.

Seolitlar. Umumiy formulasi M_2/n∙ Al₂O₃ ∙ xSiO₂ ∙ yH₂O bo‘lgan alyumosilikatlar bo‘lib, М – ishqoriy yoki ishqoriy yer metal , n – uning oksidlanish darajasi. Oddiy sharoitda bir xil tuzilishli bo‘shliqlar suv molekulalari bilan to‘lgan bo‘ladi. Suv bo‘shliqdan chiqarilib yana to‘ldirilishi mumkin.

Seolitlar boshqa moddalarni yutish (adsorbsiyalanish ) xususiyatiga ega. Bularning ba’zilari eritmalardagi ionlarning ekvivalent miqdoriga almashtirish xususiyatiga ega bo‘ladi. Seolitlar turli kattalikdagi molekulalarni ajratish xususiyatiga egaligi tufayli molekulyar elaklar sifatida foydalaniladi. Muhim seolitlardan biri natrolit – Na₂[Al₂Si₃O₁₀]∙2H₂O bo‘lib, sanoat va xalq xo‘jaligining keng sohalarida ishlatiladi.

Sintetik seolit olish maqsadida natriy silikat va alyuminat aralashmasi 80-100⁰C da kristallanadi. Kristalitga 15 – 20 % yopishqoq loy qo‘shiladi va diametri 2 – 4 mm bo‘lgan seolit donalari tayyorlanadi.Kation almashinishi natijasida (CaCl₂ eritmasida) natriyli birikmmasidan kaliyli birikmasiga o‘tish mumkin. Permutit nomli alyumosilikatlar bug‘ qozonlarida ishlatiladigan suvni yumshatish maqsadida qo‘llaniladi (suvdagi kalsiy o‘rnini natriy egallaydi):

2Na[AlSi₂O₆] + Ca⁺² = Ca[AlSi₂O₆] + 2Na⁺

Hosil bo‘lgan kalsiyli permutit NaCl eritmasiga tushirsak, u qaytadan o‘zining dastlabki natriyli formasiga o‘tadi:

Ca[AlSi₂O₆] + 2NaCl = 2Na[AlSi₂O₆] + CaCl₂

Seolitlarga ion almashtirgichlar deb qarash mumkin. Oddiy seolitlarda SiO₂ ning Al₂O₃ ga mol nisbatani 1 dan 2 gacha bo‘ladi. Bu nisbat kislotalarga seolitlarda (yerionit, mordenit,klinoptilolitda) 6 dan 10 gacha bo‘ladi.Seolitlar moddalarni quritishda, aralashmalarni ajratish, ion aralashtirgichlar, katalizator sifatida qo‘llaniladi.