Qarshi davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

Kimyoviy xossalari. Kukun holatdagi oq fosfor odatdagi haroratda yonib ketadi:

4P+5O₂=2P₂O₅+ 2985 kJ

Qora va qizil fosforlarning aktivligi kam. Fosfor 600^оС da suv bog‘i bilan ta’sirlashib:

2P+8H₂O=2H₃PO₄+5H₂

Fosfor xlor bilan odatdagi sharoitdayoq ta’sirlashadi:

2P+3Cl₂=2PCl₃

2P+5Cl₂=2PCl₅

Fosforning vodorod bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sir etmaydi. Fosfin (РН₃) fosfidlarning gidrolizi yoki ularga HCl ta’sir ettirib olinadi:

Ca₃P₂+6HCl=3CaCl₂+2PH₃

Suyultirilgan HNO₃ ta’sirida fosfor H₃PO₄ gacha oksidlanadi:

3P+5HNO₃+2H₂O=3H₃PO₄+5NO

Fosforning ishqorlar bilan ta’siridan fosfin va fosfit kislotaning tuzlari hosil bo‘ladi:

P+2KOH+H₂O= PH₃+K₂HPO₃

Fosfidlar: yuqori haroratda fosfor hamma metallarni oksidlab, o‘zi fosfidlargacha qaytariladi. Magniyning fosfor bilan ta’siridan:

3Mg+2P=Mg₃P₂

Magniy fosfidi hosil bo‘ladi. Ular tuzsimon birikmalar, ion-kovalent tuzilishga ega. Na₃P, K₃P ва Na₃P suv va kislotalar ta’siridan oson parchalanadi. d-elementlar fosfidlari o‘zgaruvchan tarkibli MeP, Me₂P, Me₃P tarkibga ega fosfidlar hosil qiladi. Ularda bog‘lanish metallsimon tabiatga ega. Bu moddalar kimyoviy jihatdan inert, elektr tokini o‘tkazadi yoki yarim o‘tkazgichlardir.