Qarshi davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

Fosforning vodorodli birikmalari. PH₃ –fosfin gaz modda. Uning qaynash harorati -85^оС,-133^оС da suyuqlanadigan, sarimsoq piyoz hidi keladigan gaz. Molekula tuzilishi piramidal, ammiakka o‘xshash. Beqaror birikma bo‘lib, qizdirilganda parchalanadi:

2PH₃=2P+3H₂

Yuqori haroratda PH₃ yonib P₂O₅ hosil qiladi:

2PH₃+4O₂=P₂O₅+3H₂O

Kuchli oksidlovchilar ham RN3 ni ortofosfat kislotasigacha oksidlaydi:

5 PH₃+8KMnO₄+12H₂SO₄=5H₃PO₄+8MnSO₄+4K₂SO₄+12H₂O

Fosfinda asos xossalari ammiakdan zaifroq. Lekin kuchli kislotalar bilan fosfoniy ioni hosil qiladi:

PH₃+HI=PH₄J

Shunga o‘xshash PH₄ClO₄, PH₄Cl birikmalari ham ma’lum.

Bundan tashqari difosfin ham olingan. Bu modda rangsiz suyuqlik. 65^оС da qaynaydi, -99^оС da kristallanadi. Uzoq vaqt saqlanganda sariq rangli P₂H₆ (qattiq modda) ga aylanib, PH₃ ajratadi.

Sulfidlari. Tarkibi PxSy tarkibli (х=3,4 va y=3,5,7,10) bo‘lgan qator sulfidlar ma’lum. Masalan P₄S₃ (qaynash harorati 408 ^оС, qotish harorati 174 ^оС) sariq tusli birikma. Bundan tashqari P₄S₅, P₄S₇, P₄S₁₀ birikmalar ham olingan. Bu sulfidlar gugurt cho‘pi tayyorlashda ishlatiladi.