Qarshi davlat universiteti kimyo-biologiya

Nerv tolalarining degenerasiyasi va regenerasiyasi.

Neyronlar bо‘linish va almashinish qobiliyatini yо‘qotgan xujayralardir. Ammo ularning о‘simtalari va ulardan hosil bо‘lgan nerv tolalari jarohatlanganda tiklanish xususiyatiga ega bо‘ladi. Nerv tolalarining degenerasiya va regenerasiya jarayonlari eksperimental sharoitda, masalan, nerv tolasi kesilganda yaqqol kо‘rilganda. Nerv tolasining jarohatdan yuqori neyron tanasiga yaqin qismi markaziy, nerv tolasining pastga qaragan qismi periferik qism deyiladi. Nerv tolasini kesish uning markaziy, periferik qismlarida nerv xujayrasi tanasida, neyrogliya va atrofdagi biriktiruvchi tо‘qimada javob reaksiyasini qо‘zg‘atadi. Shundan keyin bu yerda chandiq tо‘qima
rivojlanadi. Chandiq tо‘qima neyrogliya elementlaridan hamda biriktiruvchi tо‘qimadan iborat. Shu chandiq orqali kelgusida regenerasiya qiluvchi nerv tolalari о‘sib о‘tadi. Shundan keyin nerv hujayrasi tanasida о‘zgarish bо‘ladi. Uning xajmi kattalashadi yadro xujayra tanasining chekka qismiga siljiydi. Xromatofil modda о‘zgarib xromatolizga uchraydi. Keyinroq tamoman yо‘q bо‘lib ketadi. Nerv tolalari kesilgandan sо‘ng zudlik bilan nervning ham periferik ham markaziy qismlaridan о‘zgarishlar rо‘y beradi.
Markaziy qism retrograd – yuqoriga kо‘tariluvchi degenerasiyaga uchraydi, periferik qismi esa pastga tushuvchi degenerasiyaga uchraydi.
Periferik qismi о‘q silindr kesilgandan sо‘ng dastlabki ikki kun davomida juda tez shishadi va varikoz bо‘rtmalar hosil qiladi. 3-5 sutka davomida о‘q silindr alohida-alohida joylashgan qismlarga fragmentlarga bо‘linadi. Elektron mikroskopda kо‘rilganda mislin qavat membranalari yemirilgan bо‘ladi. Mislin tomchilari va о‘q silindr glial elementlar, asosan, multipotensial gliya, astrositlar hamda biriktiruvchi tо‘qima makrofaglari ishtirok etadi. Glial elementlar tez bо‘linib, bir qator bо‘lib joylashadi va natijada Byungner lentalari va tizimlari hosil bо‘ladi. Byungner lentalari chandiq tо‘qima ichiga ham periferik, ham markaziy qismlardan о‘sib kiradi.
Ayni vaqtda markaziy bо‘lakning о‘q silindrlarida regenerativ jarayonlar ham sodir bо‘ladi. Uning oxirlarida kolbasimon bо‘rtmalar hosil bо‘lib, ular periferik tomon о‘sa boshlaydi va glial chandiqdan о‘sib о‘tib, periferik bо‘lakning Byungner lentalari tomon yо‘naladi. Keyinchalik mislin hosil bо‘ladi va tola о‘zining normal shaklini tiklaydi. Nerv tolasida asosan gleal chandiq bor bо‘lib, periferik hamda markaziy qismlar orasidagi masofa kichik bо‘lgandagina qayta tiklanadi.

18.