Qarshi davlat universiteti kimyo – biologiya fakulteti noorganik kimyo kafedrasi mavzu: Uchuvchan suyuq aralashmalarnnng termodinamikasi. Gibbs-Konovalov va Vrevskiy qonunlari. VI. 11. Uchuvchan suyuq aralashmalar termodinamikasi

Ushbu hodisa 1810-yilda Dalton tomonidan Н2О–НNO3 sistemasi misolida ochilgan. Daltonning fikricha, bosimning maksimumi Н2ОНNO3 birikmaning hosil bo‘li-shiga javob beradi, chunki umumiy bosimning maksimumiga mos nuqtada suyuqlik va bug‘ning tarkibi bir xil bo‘ladi (VI.10-rasm). VI.10-rasm. Raul qonunidan musbat chetlanishlar va ma’lum tarkibda azeotrop aralashmaning hosil bo‘lishi: a – bug‘ bosimi; b – qaynash harorati; d – suyuqlik va bug‘ tarkiblari

2
1
y
1
x
1
x
b
x
1
‘
d

1859-yilda xA ning qiymati umumiy bosimga bog‘liqligi topilgan, 1911-yilda esa, ushbu sinfga tegishli hodisalarni ifodalash uchun “azeotropiya” atamasi kiritilgan. Azeotrop yoki doimiy haroratda qaynaydigan x=xA tarkibli aralashmalar, xuddi individual moddalar kabi, tarkibi o‘zgarmasdan haydaladi. Ammo qaynash haroratining minimumiga mos keluvchi (ushbu bosimda) azeotrop aralashmaning tarkibi, turli bosimlarda turlichadir. Azeotrop aralashmalarni haydash orqali ajratishning usullaridan biri xuddi shunga asoslangan. Ajratishning boshqa usullaridan biri maxsus tanlab olingan uchinchi komponentni qo‘shishdan iborat bo‘lib, uning ishtirokida azeotrop umuman hosil bo‘lmaydi yoki 2-komponent bilan 3-komponent orasida hosil bo‘ladi va 1-komponent sof holda ajratib olinadi. Azeotrop aralashmalar uchun “uchuvchanligi kattaroq kompo-nent” degan tushunchaning ma’nosi bo‘lmaydi. II sohada (VI.10-rasm), ya’ni x1 da bug‘ 1-komponent bilan boyigan, x1>xA da esa bug‘da 2-komponent ko‘proqdir. VI.10.(d)-rasmda 1-komponent-ning ikkala fazadagi molyar qismlari orasidagi munosabat ko‘rsatil-gan.