Qarshi davlat universiteti filologiya fakulteti

AMALIY MASHG‘ULOTLAR ISHLANMASI

1-mashg’ulot. HO’ATda unli fonemalar

Reja:
1. Darsda: Unli fonemalar mavzusi yuzasidan 8-9-10-13-15-18-mashqlarni yechish.
2. Uyga vazifa: mavzu yuzasidan 11-12-14-16-17-mashqlarni yechish; 10 ta test tuzib kelish.
3. Adabiyot: Y.Hamrayeva, va b. Hozirgi o’zbek adabiy tili. Mashqlar to’plami. 1-qism. Qarshi, 2005. O’quv qo’llanma. QDU IK tas. 7-10-betlar.

Bajarilishi:
1. Darsda: Unli fonemalar mavzusi yuzasidan 8-9-10-13-15-18-mashqlarni yechish.

8-mashq.
1.Feruza hovliga tushib, shabnamda qiyg’os ochilgan atirgullar ustiga egildi, to’yib-to’yib hidladi. 2. Ilm-hikmat bilan ko’tariladigan shosupaga qurol bilan chiqib bo’lmaydi. 3. Iroda insonning qudrati, sevishi va sevilishi, nafrati va quvonchi, vafosi va ishonchi demakdir. 4. O’-o’-o’, nimasini aytasiz! Ko’z-quloq bo’lish kerak. Kuy hamon ingrardi, tirnardi, ezardi. Ado qilardi, paydo qilardi. 6. U o’tganlar orasidan kimnidir qidirardi.

Topshiriqlar: 1. So’z tarkibidagi unli tovushlarni ajrating.
A, i, u, o,o’, e.


2. Unli fonemalar orasidagi lisoniy ziddiyatlarni sharhlang.
[e] - til o’rta, lablanmagan unli;
[u] - yuqori tor, lablanmagan unli;
[a]- quyi, lablanmagan;
[o] – quyi, lablangan;
[i] – yuqori, lablanmagan;
[o’]- o’rta, lablangan.
[e] va [u] fonemalarida [e] - til o’rta, lablanmagan unli bo’lib, u [u] fonemasi bilan “yuqori”([u]) va “o’rta”([e]) lik belgilari bilan hamda “lablangan” ([u]), “lablanmagan” ([e]) lik belgilari bilan farqlanadi. [o], [i], [a] unlilarida [o] va [i] “yuqori”([i]) va “keng”([a]) lik belgilari, hamda “lablangan” ([o]), “lablanmagan” ([i]) lik belgilari bilan farqlansa, [i], [a] “yuqori”([i]), “quyi”belgilari bilan farqlanadi.


3. Bir o’lchovli va ko’p o’lchovli ziddiyatda turuvchi unlilarni ajrating.
Bir o’lchovli ziddiyatda turuvchi unlilar: [i] va [u] “lablanganlikka ko’ra”
[o] va [u] “keng va torlikka ko’ra”, [a] va [i] “keng va torlikka ko’ra”. va hkz.
Ko’p o’lchovli ziddiyatda turuvchi unlilar: [o] va [i]ziddiyatida [i] yopiq va lablanmagan, [o] yarim yopiq, lablangan yoki [a] va [u] ham xuddu shunday.