Qaraqalpaq ádebiyatí

Sorawlar hám tapsırma
1.  Ótesh  shayırdıń  ómiri  hám  dóretiwshiligi  neshinshi  jılları 
izertlene basladı?
2.  Ótesh shayırdıń «Shermende»  qosıǵınıń mazmunı qanday?
3.  Ótesh  shayırdıń  ómiri  haqqında  maǵlšwmatlar  qaysı  qosıq-
larında bayan etiledi?
4.  Ótesh shayırdıń hayal-qızlar turmısına baylanıslı shıǵarmaları 
qaysılar?
5.  Shayırdıń «Ótti dúnyadan» qosıǵınıń mazmunın aytıp beriń.
Ótesh Alshšnbay ulš
gúLZIyBA
Kúygelek kibi kózleri,
Shiyrinnen sheker sózleri,
Húr kibi báhár júzleri,
Gúlziyba qız gúl yańlıdı.
Qası jayday, kirpigi oq,
Hesh jeriniń múltigi joq,
Merekede ataqlı shoq,
Periniń kórki yańlıdı.
Qarshıǵaday qıyallanıp,
Iytelgidey moynın salıp,
Hár qádeminde jan alıp,
Biyhuwsh eter nur yańlıdı.
Yupqa dodaq, bádeni aq,
Álewmetler salıń qulaq,
Tawdan aqqan yaki bulaq,
Sıldır aqqan suw yańlıdı.
 
Kórseńler biyhuwsh etedi,
Aqlı-qıyalıń ketedi,
Pámiń kórgennen jetedi,
Kórkemligi gúl yańlıdı.
Shiyrin-sháker tamǵan palı,
Kelse qız-jigit ıǵbalı,

---

88
Adamzat emes shubxalı,
Haq bezergen yańlıdı.
Kórseń gúl júzleri yanǵan,
Jállad kózi aqlıńdı alǵan,
Qatarınan artıq tuwǵan,
Lashın, aq suńqar yańlıdı.
Birinen biri ziyada,
Aqılı da teńiz, dárya,
Yalǵanshı fanıy dúnyada,
Mısalı tap húr yańlıdı.
Sımday buralǵan belleri,
Shiyrinnen sháker tilleri,
Aytısar húr dep elleri,
Máhiytabanday
1
 yańlıdı.
Hárbir istiń bilip parqın,
Jetkersin aytıp dańqın,
Bayan etsem eli-xalqın,
Qızdıń sholpanı yańlıdı.
Ózimdiki bolsa deyseń,
Aǵa begler, barıp kórseń,
Bir saat, bir maydan júrseń,
Esilgen jipek yańlıdı.
Kózi nurdan jaralǵanday,
Sóylese miyriń qanǵanday,
Kórmegenler tań qalǵanday,
Láyli-Májnún húr yańlıdı.
Lábi altınnıń puwınday,
Hám de altınnıń suwınday,
Náganda shıqpasa bunday,
Bul sulıwday kim yańlıdı?
1
Máhiytaban — tolǵan ay sšyaqlš.

---

89
Kórseń hayranda qalarsań,
Sol dep dárbeder bolarsań,
Bir kórseń shaqaq urarsań,
Yusip-Zuleyxa yańlıdı.
Ǵ„árip ashıq Shaxsánemdey,
Baqshada ashılǵan gúldey,
Láyli menen Májnúndey,
Mısalı Shiyrin yańlıdı.
Ótti ashıq bolıp Farhad,
Zamanında onnan zıyat,
Kórmegendi aytıw uyat,
Gúlziyba qız gúl yańlıdı.
Qızdıń qıyalı jan alar,
Eki qolın kóksine salar,
Jigitler jan dep jalbarar,
Mısalı, húr peri yańlıdı.
Ótermen fanıy dúnyadan,
Jolında tasaddıq shiyrin jan,
Mısalı Bahram-Gúlándam
1
,
Megzes etseń húr yańlıdı.
Ayta bersem sózlerim kóp,
Jigit te kóp, qızlar da kóp,
Aytsa Ibrahim-Adham
2
 dep,
Onıń jolı din yańlıdı.
Fanıy dúnya biybahaday,
Bir-birine kún menen ayday,
Hámra menen Húrlixaday
3
,
Sonday sulıw húr yańlıdı.
1
Bahram-Gálándam — Shšǵšs xalšqlarš dástanš qaharmanlarš.
2
Ibrahim-Adham — diniy dástannšń qaharmanš.
3
Hámira-Húrliqa «Ashšq-Hámira» dástanš qaharmanlarš. 

---

90
Altı san alashtıń kórki,
Onday qız boldı ma bálki,
Adam ótti neshshege belli,
Kórseń Qızjipek yańlıdı.
Sóylemekke tilim qayım,
Yar bolǵay quday hár dayım,
Ashıq-mashıq Qızmúnayım,
Gúlziyba qız shul yańlıdı.
BOLAR
Jaqsı menen júrseń uzaq jollarǵa,
Ólgenshe qádirdan járdemshi bolar,
Jaman menen shıqsań uzaq jollarǵa,
Jábiriw-japaǵa kómekshi bolar.
Belińe mádetdur, dizeńe quwat,
Atıń shóllegende suwǵarar suwat,
Aytqan sózi sháker pal salǵan nabat,
Jaqsınıń sonıńday miyrimi bolar.
Jaqsı adam barımıńa baradı,
Wádesinde bárha tayın turadı,
Dushpanınıń mańlayına uradı,
Bárhama olardıń miyrimi bolar.
Ladanlar sóziniń qararı bolmas,
Aytqan ıqrarında turarı bolmas,
Ladan adamlarda hasla pám bolmas,
Hárbir sózlerińde anıq daw bolar.
Oylan shayır haqqa usınıp yıǵlap,
Onshama jayqalma kewlińdi daǵlap,
Bir zaman júrmediń ómirińde shaǵlap,
Endi kúni ǵáriplerdiń ne bolar?
Oylasań aqıl kóp tawıp alarsań,
Ózińdi alla dep jolǵa salarsań,

---

91
Bul zamanda endi qalay qılarsań,
Sorlı Ótesh seniń kúniń ne bolar?
Jawdı jeńip ǵayratlansa almaǵa,
Jawǵa qılısh nayza alıp salmaǵa,
Er jigit arıslan batır bolmaǵa,
Aqılda dáryaday tereń oy bolar.
Oylasań oy jeter bárha alısqa,
Er jigitti keltirmeydi namısqa,
Ot jiberseń dut qopalı qamısqa,
Bári janıp bolǵannan soń sap bolar.
...Adamlar bilerler jaqsı, jamandı,
Láwentler bilerler bası amandı,
Jaqsı basshı bolsa ashar dumandı,
Sárkardanıń oy aqılı mol bolar.
Geybir sárkardanıń aqılı az kelir,
Óziniń oyı asqan bilimpaz kelir,
Sózińdi tıńlamas ol kerbaz kelir,
Jaqsı adamnıń aqıl-huwshı mol bolar.
Aqıllılar xalıqtıń ǵamın jeydiler,
Begler kúni xalıq penen deydiler,
Bul dúnyanıń ráhátin súydiler,
Jaqsınıń xızmeti xalıq ushın bolar.
Jiyen edi, Jiyrensheden ótkergen,
Aytqan sózin xalayıqqa jetkergen,
Bar maqsetin bilgen adam pitkergen,
Sózleri bizlerge, xalıqqa úlgi bolar.