Qaraqa-2014-128-bet

§15. Iyesiz gà’p
70-shi’ni’g’i’w
. Woqi’n’. Hà’rbir gà’pke di’qqàt yetip, woni’n’ bàslà-
wi’shi’ni’n’ bàr-jog’i’nà ser sàli’n’. Yeger bàslàwi’shi’ joq bolsà, wondà woni’
bàyànlàwi’shi’ àrqàli’ tàwi’p qoyi’wg’à bolàtug’i’ni’ yàmàsà bolmàytug’i’ni’nà
tu’sinik berin’.

---

49
1. Pursàtti’ qoldàn bermey, tek tuqi’m sebiw kerek.
(W.X.)
2. Usi’ brigàdàni’ àldi’ng’i’ qàtàrg’à qosi’w ushi’n qàndày
shàràyàtlàr ko’rmek kerek? 
(A. Bek.)
3. Pàlwànni’n’ so’yleskisi
de keldi. 4. Bul g’àwàshàlàrdi’ qàytà ràwàjlàndi’ri’wg’à bolmàydi’.
(W.X.)
5. Ju’regin’nin’ yoshi’ nege jumsàlg’àni’n umi’ti’w
mu’mkin yemes.
(«Y.Q.»)
6. Menin’ irkiliwime tuwrà keldi. 
(S.S.)
Bàslàwi’shi’ joq, woni’ bàyànlàwi’shi’ àrqàli’ tàwi’p
qoyi’wg’à bolmàytug’i’n bir bas ag’zali’ ga’ptin’ tu’rine
iyesiz ga’p 
delinedi.
Iyesiz gà’ptin’ bàyànlàwi’shi’, ko’binese qospà bàyànlà-
wi’sh tu’rinde keledi. Mi’sàli’: 1. Adàmni’n’ Aràlg’à ju’rgisi,
woni’ ko’rgisi keledi. 
(P.Sh.)
Tà’biyàttàn jàqsi’li’q 
ku’tip
woti’ri’wg’à bolmàydi’.
(W.X.)
Bul mi’sàllàrdà qàrà hà’rip penen jàzi’lg’àn so’zler —
qospà bàyànlàwi’sh. Wolàr àtawi’sh feyil menen ko’mekshi
feyildin’ dizbeklesiwinen bolg’àn. Bulàrdà is-hà’reket iyesi —
bàslàwi’sh joq, hà’tte woni’ bàyànlàwi’shi’ àrqàli’ tàwi’p
qoyi’wg’à bolmàydi’.
Iyesiz gà’ptin’ bàyànlàwi’shi’, ko’binese to’mendegi
so’zlerden bolàdi’:
1. 
-i’w/ -iw, -w, -màq/-mek
qosi’mtàli’ atawi’sh feyilge
ke-rek, mu’mkin,
làzi’m, dà’rkàr
t.b. bayanlawi’shli’q
so’zlerdin’ dizbeklesip keliwi àrqàli’ bildiriledi: G’àwàshàlàrdi’
tez-tez 
suwg’àri’p turi’w kerek.
(W.X.)
Wog’àn tezden
jà’rdem bermek kerek.
(A.Bek.)
2. Qospà feyil tu’rindegi tilek meyilden bolàdi’: Bug’àn
Seyilxànni’n’ 
woti’rg’i’si’ kelmedi.
(W.X.)
Ko’shenin’
shetine shekem 
ju’rip qàytqi’m keledi.
(S.S.)
3. Bàri’s sepligindegi àtawi’sh feyilge 
tuwrà
(tuwri’)
keldi,
bolmàydi’
ko’mekshi feyillerinin’ dizbeklesiwi àrqàli’
bildiriledi: Menin’ de irkiliwime 
tuwrà keldi.
(S.S.)
Ayi’ri’m
wàqi’tlàrdà mà’mleketlik rezervlerdi 
pàydàlàni’wg’à
tuwri’
keldi
. 
(«Y.Q.») 
G’àwàshàlàrdi’ uyàg’à 1 — 2 tu’pten àrti’q
qoyi’wg’à bolmàydi’.
(Y.A.).
4. 
-i’p/-ip, -p
qosi’mtàli’ hàl feyil hà’m 
bolmàydi’
ko’mekshi feyilinin’ dizbeklesiwinen bolàdi’: Bul zàtlàrdi’
qozg’àp bolmàydi’
. 
(W.A.)
Woni’ so’zden 
uti’p bolmàydi’.
(A.A’.)
Aydi’ yetek penen 
jàwi’p bolmàydi’.
(Nàqi’l.)
4 — Qàràqàlpàq tili, 8-kl

---

50
71-shi’ni’g’i’w
. Woqi’n’. Iyesiz gà’ptin’ bàyànlàwi’shi’n tàwi’p, wolàrdi’n’
qàndày so’zlerden bolg’àni’n hà’m ne ushi’n iyesiz gà’p dep àtàli’wi’n
tu’sindirin’.
1. Anàw Sorko’ldegi 2 gektàr g’àwàshàni’ kultivàciyàlàw kerek.
2. Jàmàl To’reshtin’ shàqi’rg’àn jumi’si’ni’n’ mà’nisin yendi
tu’sindi. 3. Woylàsi’qti’n’ sàlmàg’i’ wo’zine tu’sip turg’àni’n
sezip, wàqi’tti’ uzàqqà sozg’i’si’ kelmedi. 4. Meyli, jàri’ssàq tà
bir-birewge jà’rdemlesiw kerek g’oy. 
(K.S.)
5. Qori’qpày ushi’p bàri’p qi’yàg’à,
Qàrshi’g’àdày qong’i’m keledi.
— A’lem tàr gewdeme si’yà mà?
Jàyg’àsti’ri’p ko’rgim keledi.
(U. X.)
72-shi’ni’g’i’w
. Kestede ko’rsetilgen feyil bir bàs àg’zàli’ gà’plerdin’
hà’rbir tu’rine ko’rkem shi’g’àrmàlàrdàn pàydàlàni’p yàmàsà yàdi’n’i’zdàn yeki
gà’pten tàwi’p jàzi’n’. Feyil bir bàs àg’zàli’ gà’plerdin’ tu’rlerinin’ bir-birinen
wo’zgesheligin ayti’n’.
ATÀWI’SH BIR BÀS ÀG’ZÀLI’ GÀ’P