Qaramay sin’dirilgen shebin yaki maydalangan tas jatqizilgan qaplamalar

1.KIRISIW
Avtomobil joli – avtomobil transporti qatnawina arnalg’an injenerlik inshaat bolip esaplanadi. Avtomobil joli a’hmiyetine qarap xaliq araliq, ma’mleketlik (respublikaliq) ha’m aymaqliq a’hmiyetke iye bolg’an jollarga bo’linedi. Xaliq araliq Avtomobil jolina ma’mleketlerdi, iri sanaat oraylarin baylanistiriwshi ha’m u’lken ekonomikaliq a’hmiyetke iye bolg’an jollar kiredi.
Ma’mleket a’hmiyetindegi jollarga iri sanaat oraylari, o’z aldina a’hmiyetke iye bolg’an temir jol stansiyalari, pristanlar ha’m basqalar menen baylanistiriwshi jollar, aymaqliq jollarga bolsa wa’layat, awil, xojaliqlari jollari kiredi. Avtomobil joli injenerlik inshaat sipatinda to’mendegi elementlerden quralgan: jer ultani ko’termesi, jol to’semesi, qatnaw bo’limi, jol sheti, jasalma ha’m siziqli inshaatlar ha’m basqa u’skeneler.
Avtomobil joli tabiyiy yaki topiraq ko’termesi, tiykar ha’m qaplamalardan ibarat. Ultan (orta qatlam) qum, shebin, tas, shlak ha’m shahik materiallarinan qilinadi. Avtomobil jolinin’ a’hmiyetine qarap minanday qaplama tu’leri isletiledi:

1. 
   Jer sirtina topiraq, shebin shashilgan to’men sortli qaplamalar
   
2. 
   Qaramay sin’dirilgen shebin yaki maydalangan tas jatqizilgan qaplamalar
   
3. 
   Maydalang’an tas ha’m shebinge qaramay aralastirilgan jen’il qaplamalar
   
4. 
   Asfalt-beton, sement-beton siyaqli capital qaplamalar.
   

Jollardin’ ken’ligi avtomobillerdin’ eki ha’m onnan artiq Qatar bolip ju’riwine imkan beredi. Bir qatardin ken’ligi 3 m ge shekem alinadi. Avtomobil jolinda suw otkiziwshi ha’m drenaj qurilmalar boladi. Ha’reket qa’wipsizligin ta’miyinlew ushin jol belgileri, ko’setkishler, qorg’aw u’skeneleri ha’m transport agiminin’ basqariw qurilmalari ornatiladi.
Jollar – bul ma’mleket ekonomikasının’ rawajlanıwında a’himiyetli orıng’a iye. Jollardan tiykarınan adamlar ha’m ju’kler tasıwda qollanıladı. Jollar insaniyat payda bolıwı menen uziliksiz baylanıslı. Alg’ashqi dawirlerde adamlar transportqa bolg'an talabın tiykarınan haywanlar orinlag’an . Biraq bul ko’p mug’dardag’i ha’m awır ju’klerdi tasıwda bir qansha qolaysız edi. Bunın’ sheshimi b.e.sh 3500 jil Mesopatamiyada do’ngelek oylap tabılıwı menen an’satlasa basladı. Basqınshılıq ha’m quldarlıq ma’mleketleri payda bolıwı menen to’mendegi tu’rdegi jollar payda boldı:
Alg’ashqi da’wirlerdegi birinshi bolıp soqpaq jollar payda bola baslag’an. Soqpaq jollardan tiykarinan adamlardın’ haywanlardı suw ishiw jerlerine yaki ma’wsimlik ko’shiw jerlerine aydap apariw uship paydalanılg’an. Jollardın’ payda bolıwına Amerikalıq alım L.G. Morgan (1818-1881) “ Jabayılıqtın’ en’ joqarı biyikligi” baslang’anda yag’nıy a’piwayi diyqanshılıq ha’m sharwashılıqtın’ rawajlanıwı- dep ta’riyp bergen edi.
Jollardı qurıwdın’ jan’a usıllari payda bola baslawı menen soqpaq jollar ornına ag’ash jollar payda bola basladı. Keyinshelik tas jollar qurıla basladı. Bunday jollar a’sirese Rim imperiyasi dawirinde oz shın’ına shıqtı. Rim jolları tiykarınan qatı, bekkem tas materiallardan quralg’an bolg’an.
Bu’gingi ku’nge kelip respublikada transport kommunikatsiyaların rawajlandırıw boyınsha ma’mleket texnik siyasatında tiykarg’ı wazıypalar belgilengen ha’m talaplar qoyılg’an. Usı talaplar to’mende keltirilgen Prezident qararlari ha’m Ministrler Kabinetinin’ qararlarında o’z ko’rinisin tapqan:

• 
  O’zbekstan Respublikası Prezidentinin’ 19.08.2003 jıldag’ı PP-3292 sanlı “Ulıwmalıq paydalanılatug’ın avtomobil jolların qurıw ha’m olardan paydalanıwdı basqarıw sistemasın jetilistiriw haqqında” g’ı pa’rmanı;
  
• 
  O’zbekstan Respublikası Minstrler Kabinetinin’ 12.08.2005 jıldag’ı 194-sanlı “O’zbekstan Respublikası ulıwmalıq paydalanıwdag’ı avtomobil jolları dizimin tastıyqlaw haqqında” g’ıqararı;
  
• 
  O’zbekstan Respublikası Prezidentinin’ 03.03.2006 jıldag’ı PQ – 299 sanlı “Jol qurılıs jumısları ko’lemi ha’m sapası u’stinen qadag’alawdıku’sheyttiriw is – ila’jları ha’mde 2006 jılda avtomobil jolları qurılıwı da’tu’rin tastıyqlaw haqqında” g’ı qararı;
  

Ma’mleketimiz ha’r jili orta esapta 170 – 250 km jol qurilmaqta yamasa konstruksiya qilinbaqta. Derlik 1500 km den artiq jollar orta ha’m kapital remonttan shig’arilmaqta. Joqarida O’zbekistan Respublikasi birinshi Prezidenti ha’m Ministrler Kabineti ta’repinen keyingi 2006 – 2010 – jillardag’i qarar ha’m parmanlarinda ko’terilgen ma’seleler boyinsha is – ilajlar, xaliq araliq transport jollarina kiriwshi avtomobil jollarin quriw, qayta quriw ha’m remontlaw jumislarinin’ keskin asiwi Nawayi ha’m Angren logistika iske tu’siriliwi, avtomobil jollarina bolg’an talapti jan’a basqishqa ha’mde jan’a mug’dar ha’m sapa o’zgerislerine alip kelmekte. Avtomobil jollarin rawajlandiriw ha’m jetilistiriw ushin har jili derlik 600 – 700 mlrd sum ajiratilip atirg’anlig’i, sonin’ menen birge ma’mleketimizde milliy o’zbek avtomagistrallari quramina kiriwshi xaliqaraliq transport jollarin, xaliqaraliq u’skeneler tiykarinda qayta quriw ushin Aziya rawajlandiriw banki ta’repinen 600 mln AQSh dollari mug’darinda investitsiya kiritilip atirg’ani jurtimiz parawanlig’inin’ aynasi bolg’an avtomobil jollarin rawajlandiriwdin’ tiykari esaplanadi.
O’tken jillarda ja’mi 23002 km lik jol jumislari orinlandi, bulardan uliwma paydalaniwdagi avtomobil jollarinda 2722 km den artiq taza jollar qurildi ha’m rekonstrukciya qilindi, 3800 km avtomobil jollarinda jedel quriw ha’m 21978 km avtomobil jollarinda qurilis jumislari a’melge asirildi. Sonin’ menen birge o’tken da’wirde 175 dana uliwma uzinligi 6645 km bolg’an ko’pirler, 19 dana 3938 km jol otkizgish ha’m transport sheshimleri qurildi ha’m rekonstrukciya etildi Sonnan bır g’ana A-373, M-39 avtomobil jolı Gulistan – Buxara – Ahangaran – Angren – Qoqan – Shaxrivan – Andijan – Osh avtomobil jolının’ “Tashkent-Osh” jo’nelisi boyınsha “Qamshiq” ha’m “Rezok” perevallarında 2,5 km lik tonneller qurılg’an halda 13 km jan’adan ha’m 108214 km aralıg’I qayta remontlandı. Sonday-aq usı joldın’ Fergana Andijan aymaqlarınan o’tken bo’legi tolıq remontlandı ha’m jol tolıq 2 polosadan 4 polosalı jolg’a o’tkerildi, jan’adan 57 km lik Qoqan qalasın aylanıp o’tiw jolı qurıldı.
O’zbekstan Respublikasi Prezidenti Islam Karimovtin’ 2009-jil 22-apreldegi PQ-1103 sanli “2009-2014 jillarda O’zbekistan milliy avtomagistralin rekonstrukciya qiliw ha’m rawajlandiriw shara-ilajlari haqqin”dagi 2010-jil 21-dekabrdegi PQ-1446 sanli “2011-2015 jillada infrastrukturani, transport ha’m kommunikaciya qurilisi rawajlandiriwdi jedellestiriw haqqin”dagi ha’mde 2015-jil 6-mart PQ-2313 sanli “2015-2019 jillarda injenerlik kommunikaciya ha’m jol transport infrastrukturani rawajlandiriw ha’m modernizaciya qiliw da’stu’ri haqqin”dagi qararlari.
O’zbekistan Respublikasi birinshi Prezidentinin’ 2010 – jil 21 – dekabrdegi PQ – 1446 sanli, 2011 – 2015 jillarda transport ha’m kommunikatsiya qurilisi infrastrukturasin rawajlandiriwdi jetilistiriw haqqindag’i qarari menen duzilgen dasturi tiykarinda 2012 – 2015 – jillarda usi qarar tiykarinda 2306 km jol qurildi ha’m rekonstruksiya qilindi. Bul a’hmiyetli dastur tekg’ana O’zbekistan Milliy avtomagistrali rawajlaniwi ha’m ol respublikanin’ barliq aymaqlarin isenimli avtomobil transporti baylanislarin ta’miynlewshi 4 polosali, sementobeton ha’m asfaltobeton qaplamalar quriwdi emes, balki onin’ transporttin’ rawajlaniwina tiyisliligin, bul bolsa kommunikatsiya sistemalarinin’ bir putin ha’reket qiliwin ta’miynlewshi faktir ekenligin belgilep beredi.
Qarardin’ a’hmiyetli jane bir ta’repi sonda, O’zbek Milliy avtomagistrali boylap jol jag’asi infrastrukturasi ha’m servisin rawajlandiriw boyinsha jol jag’alarinda (ja’mi 240, sonnan 19 orinda kemping, 18 motel, 36 orinda ko’p janilg’i avtomobillerdi janilg’i menen ta’miynlewshi punktlerden, ob’ektlerden quriladi.
G’arezsizliktin’ da’slepki kunlerinen O’zbekistan xalqının’ baylıg’ı ha’m ma’mleketimizdin’ qan tamırlari bolg’an ha’m bugingi ku’nde 42654 km uzınlıqtag’ı ulıwmapaydalanıwdag’ı avtomobil jolları, sonnan 3879 km xalıq aralıq, 14069 km ma’mleket, 24606 km jergilikli a’hmiyettegi avtomobil jolları saz halatta rawajlandırıldı. Ha’r qanday sharayatta transport qurallarının’ u’zliksiz ha’m qa’wipsiz qatnawı ta’miynlep kelinbekte. O’tken 20 jılda ja’mi 23002 km lik jol jumısları orınlanıp, sonnan ulıwma paydalaniwdag’ıavtomobil jollarında 2722 km den artıq jollar qurıldı ha’m rekonstruksiya qılındi, 3800 km uzınlıqtag’ı avtomobil jollarında quramalı remontlaw ha’m 21778 km avtomobil jollarında orta remontlaw jumısları a’melge asırıldı. Sonday-aq o’tken da’wirde 175 dana ulıwma uzınlıg’ı 6645 km bolg’an ko’pirler 19 dana, 3938 km jol o’tkiziwshi ha’m transport sheshimleri qurıldı ha’m konstruksiya qılındı.
Sonı da aytıp o’tiw kerek, jan’adan joybarlanıp atırg’an jol qaplamaları ha’m jasalma inshaatlar, ko’pirler, jol o’tkizgishler, estakadalar ha’m basqalar, zamanago’y ju’klerdi qabillawg’a mo’lsherlengen bolıwı sha’rt. Bunın’ ushın transport inshaatların joybarlaw ha’m esaplaw boyınsha Respublikamızda bolg’an normative hu’jjetler taraw qa’niygeler iha’m alımlar birgelikte quramalılastırılg’an halda qayta islep shıg’ılmaqta.
Avtomobil jolların joybarlaw joldın’ xalıq xojalıg’ındag’ı a’hmiyeti, tabiyiy sharayatlar ha’m avtomobilde tasıw jumıslarının’ na’tiyjeliligin, u’nemliligin ha’m qa’wipsizligin kompleks esapqa alg’an halda joldın’ ba’rshe elementlerinin’ o’lshemlerin texnikalıq-ekonomikalıq tıykarlaw prinsipleri, sonday-aq orınlarda joldın’ bag’darın tanlaw ha’m onı qurıw rejesin du’ziw usılların ko’rip shıg’atug’ın pa’n esaplanadi.