Qadimgi yunon mutafakkiri (Arastu) Aristotel

@FizikaTermiz Bahodir Davlatov 
@FizikaTermiz Bahodir Davlatov 
- 82 - 
- 82 - 
114. Optik asboblar 
Asosini linzalar tashkil qiluvchi qurilmalar 
optik asboblar
deyiladi. 
1. 
Ko‘z
– ko‘z pardasida kichiklashgan, teskari va haqiqiy tasvir 
hosil bo‘ladi. 
Normal (sog‘lom) ko‘z 
Normal ko‘z uchun yaxshi 
ko‘rish masofasi: L
o
=25 cm 
Yaqindan ko‘rarlik 
D – ko‘zoynakning optik kuchi 
d – nuqsonli ko‘z ko‘zoynaksiz 
ko‘radigan masofa 
d
1
4
D
;
d
1
L
1
D
o
-
=
-
=
Uzoqdan ko‘rarlik 
D – ko‘zoynakning optik kuchi 
d – nuqsonli ko‘z ko‘zoynaksiz 
ko‘radigan masofa 
d
1
4
D
;
d
1
L
1
D
o
-
=
-
=
Ko‘z gavharining fokus masofasini kuzatilayotgan buyumgacha 
bo‘lgan masofaga moslash qobiliyati 
akkomoddatsiya
deyiladi. 
2. 
Proeksion apparat
– biror buyumning lentaga tushirilgan 
tasvirini ekranda ko‘rish uchun ishlatiladi. Buyum doimo linzaning 
fokusi bilan ikkilangan fokusi orasiga qo‘yiladi. Shuning uchun 
tasvir kattalashgan, teskari va haqiqiy bo‘lib, ikkilangan fokusdan 
uzoqda hosil bo‘ladi. 
F
f
h
H
k
=
=
3. 
Fotoapparat
– biror buyumning tasvirini hosil qilish va saqlash 
uchun ishlatiladi. Buyumning kichiklashgan, teskari va haqiqiy 
tasviri hosil bo‘ladi. 
d
F
h
H
k
=
=
Fotoapparat yordamida buyumni d
1
masofadan suratga olganda 
tasvir balandligi H
1
, d
2
masofadan suratga olganda tasvir balandligi 
H
2
bo‘lsa, u holda buyum balandligi h, optik kuchi D va fokus 
masofasi F quyidagicha: 
(
)
1
2
1
1
2
2
1
1
2
2
1
2
1
1
2
2
2
1
2
1
H
H
d
H
d
H
F
;
d
H
d
H
H
H
D
;
d
H
d
H
H
H
d
d
h
-
-
=
-
-
=
-
-
=
4. 
Lupa
– fokus masofalari 1 dan 10 cm gacha bo‘lgan ikkiyoqlama 
qavariq linzalar hisoblanadi. Ularda buyum linza bilan fokus 
orasida joylashganligi uchun buyumning kattalashgan, to‘g‘ri va 
mavhum tasviri hosil bo‘ladi. 
Lupaning chiziqli 
kattalashtirishi: 
o
o
o
o
L
h
tg
;
D
L
F
L
k
=
j
=
=
Lupaning ko‘rinma 
(optimal) kattalashtirishi: 
1
D
L
1
F
L
k
o
o
+
=
+
=
5. 
Mikroskop
– juda mayda narsalarni ko‘rish uchun ishlatiladi. 
Ularda buyumning kattalashgan, teskari va mavhum tasvir hosil 
bo‘ladi. 
2
o
1
F
L
F
h
k
×
s
=
H
=
Δ=σ
– mikraskop 
tubusining uzunligi 
L
o
– ko‘zning 
yaxshi ko‘rish 
masofasi, 
F
1
va F
2
– obektiv 
va okulyar fokus 
masofalari 
Optimal 
kattalashtirish 
6. 
Teleskop
– osmon jismlarini, yoritgichlarini kuzatish uchun 
ishlatiladigan astronomik asbob. 
Kepler trubasi 
ok
ob
ok
ob
F
F
k
F
F
=
+
=
l
Galiley trubasi 
ok
ob
ok
ob
F
F
k
F
F
=
-
=
l
Optik asboblarning ko‘rinma kattalashtirishi: 
1
2
tg
tg
N
j
j
=
φ
2
– buyumning asbob orqali qaralgandagi ko‘rish burchagi 
φ
1
– buyumning qurollanmagan ko‘z bilan qaralgandagi ko‘rish 
burchagi 

---