Qadimgi yunon mutafakkiri (Arastu) Aristotel

55. Qattiq jismlar 
Jismning shakli va o‘lchami o‘zgarishsiz qolsa, absolyut 
qattiq 
jism
deyiladi. 
Deformatsiyalanayotgan qattiq jismning yuza birligiga to‘g‘ri 
keluvchi elastiklik kuchiga 
mexanik kuchlanish (mustahkamlik 
chegarasi, zo‘riqish)
deyiladi. 
S
F
r
=
s
Mexanik kuchlanish (mustahkamlik chegarasi)
skalyar kattalik 
bo‘lib, 
σ
harfi bilan belgilanadi. [
σ
]=1 N/m
2
=1 Pa 
Deformatsiyalangan jismning absolyut uzayishining dastlabki 
uzunlikka nisbati 
nisbiy uzayish
deyiladi. 
o
l
l
D
=
e
Nisbiy uzayish
skalyar kattalik bo‘lib, 
ε
harfi bilan belgilanadi. 
[ε
]=1 
Dastlabki uzunlik 
skalyar kattalik bo‘lib, 
l
o
harfi bilan belgilanadi. 
[
l
o
]=1 m 
Guk qonuniga 2 – tarif: 
Mexanik kuchlanish nisbiy uzayishga to‘g‘ri proporsional. 
σ
=E·
ε
Yung (elastiklik) moduli
skalyar kattalik bo‘lib, E harfi bilan 
belgilanadi. [E]=1 Pa moddaning turiga va temperaturaga bog‘liq: 
e
s
=
E
SN
FK
=
s
K – mustahkamlik zapasi 
N – simlar soni 
S – simning ko‘ndalang kesim yuzi 
Mexanik kuchlanishning nisbiy uzayishga bog‘liqligini ifodalovchi 
grafik cho‘zilish diagrammasi deyiladi. 
(0–A) guk qonuni bajariladigan soha 
(A–B) deformatsiyalanadigan soha 
(B–C) cho‘zilib qoladigan soha 
(C–D) oquvchanlik sohasi 
(D–E) mustahkamlik chegarasi 
E – uzulish nuqtasi 
Qattiq jismlar ikki xil kristall va amorflarga bo‘linadi. 
1. Atom va molekulalari qat’iy 
tartibda joylashgan moddalar 
kristallar
deyiladi. 
Kristall so‘zi yunonchadan 
olingan bo‘lib, muz degan 
ma’noni bildiradi. 
2. Atom va molekulalari 
qat’iy tartibda joylashmagan 
moddalar 
amorf jismlar
deyiladi. 
Masalan: parafin, shisha, 
polietilen, mum, bo‘r, smola 
Kristall qattiq jismlarning atom va molekulalari kesmalar 
yordamida tutashtirilsa, biror geometrik shakl hosil bo‘ladi. Bu