@FizikaTermiz Bahodir Davlatov
@FizikaTermiz Bahodir Davlatov
- 22 -
- 22 -
29. Impulsning saqlanish qonuni
Jismlarning to‘qnashgungacha olgan impulslari yig‘indisi,
to‘qnashgandan keyin olgan impulslari yig‘indisiga teng
bo‘ladi.
m
1
m
2
2
u
r
1
u
r
m
1
m
2
2
u
r
1
u
r
m
1
υ
1
+m
2
υ
2
=m
1
u
1
+m
2
u
2
Ikki jism to‘qnashgandan so‘ng
dastlabki vaziyatiga qaytsa
elastik
to‘qnashish
, dastlabki vaziyatiga qaytmasa
noelastik (plastik)
to‘qnashish
deyiladi.
I. Elastik (markaziy) to‘qnashish:
1. Jismlar bir xil yo‘nalishda to‘qnashib, qarama – qarshi
harakatlansa: (massalari teng bo‘lsa, tezliklari almashadi)
m
1
1
u
r
m
2
2
u
r
(
)
(
)
2
1
1
1
2
1
2
2
2
1
2
2
1
1
2
1
m
m
m
2
m
m
u
m
m
m
2
m
m
u
+
u
+
u
-
=
+
u
-
u
-
=
2. Jismlar bir xil yo‘nalishda to‘qnashib, bir tomonga harakatlansa:
m
1
m
2
2
u
r
1
u
r
m
1
m
2
2
u
r
1
u
r
(
)
(
)
2
1
1
1
2
1
2
2
2
1
2
2
1
2
1
1
m
m
m
2
m
m
u
m
m
m
2
m
m
u
+
u
+
u
-
=
+
u
+
u
-
=
3. Jismlar qarama – qarshi yo‘nalishda to‘qnashib, bir tomonga
harakatlansa:
m
1
m
2
2
u
r
1
u
r
m
1
m
2
2
u
r
1
u
r
r
(
)
(
)
2
1
1
1
2
2
1
2
2
1
2
2
1
2
1
1
m
m
m
2
m
m
u
m
m
m
2
m
m
u
+
u
+
u
-
=
+
u
-
u
-
=
4. Jismlar qarama – qarshi yo‘nalishda to‘qnashib, qarama – qarshi
harakatlansa:
m
1
m
2
2
u
r
1
u
r
m
1
m
2
2
u
r
1
u
r
(
)
(
)
2
1
1
1
2
1
2
2
2
1
2
2
1
1
2
1
m
m
m
2
m
m
u
m
m
m
2
m
m
u
+
u
-
u
-
=
+
u
+
u
-
=
II. Noelastik to‘qnashish:
1. Jismlar bir xil yo‘nalishda harakatlansa:
m
1
m
2
2
u
r
1
u
r
m
1
+m
2
u
r
2
1
2
2
1
1
m
m
m
m
u
+
u
+
u
=
2. Jismlar qarama – qarshi yo‘nalishda harakatlansa:
m
1
m
2
2
u
r
1
u
r
m
1
+m
2
u
r
2
1
2
2
1
1
m
m
m
m
u
+
u
-
u
=
3. Biri harakatda ikkinchisi tinch turgan bo‘lsa:
m
1
m
2
2
u
r
1
u
r
m
1
+m
2
u
r
2
1
1
1
m
m
m
u
+
u
=
4. Bir – biriga tomon harakatlanib to‘xtab qolsa:
m
1
m
2
2
u
r
1
u
r
m
1
+m
2
u
r
m
1
υ
1
=m
2
υ
2
5. Bir – biriga tomon burchak ostida harakatlansa:
2
2
1
1
m
m
cos
u
u
=
a
1.
υ
tezlik bilan kelayotgan absolyut elastik jism, qarshi tomondan
υ
o
tezlik bilan kelayotgan massiv platformaga urildi. 1 –
jismning
urilishdan keyingi tezligi:
υ
x
=υ
+2
υ
o
υ
x
=υ
+2u
2.
υ
tezlik bilan kelayotgan absolyut elastik jism, qarshi tomondan u
tezlik bilan kelayotgan 2 – jism sirtiga tekislik bilan
α
burchak hosil
qilib urildi. 1 – jismning urilishdan keyingi tezligi:
(
) (
)
2
2
1
u
2
sin
cos
+
a
u
+
a
u
=
u
Jismning bir qismi undan tezlik bilan ajralib chiqqanda yuzaga
keladigan harakatga
reaktiv harakat
deyiladi.
3. Gorizontal yo‘nalishda uchayotgan snaryad portlab ikki bo‘lakka
bo‘lindi:
P=m
υ
(
) (
)
2
2
2
2
2
2
1
sin
m
cos
m
m
P
b
u
+
b
u
-
u
=
(
) (
)
2
1
1
2
1
1
2
sin
m
cos
m
m
P
a
u
+
a
u
-
u
=
@FizikaTermiz Bahodir Davlatov
@FizikaTermiz Bahodir Davlatov
- 23 -
- 23 -
MEXANIK ISH VA MEXANIK ENERGIYA
30. Mexanik ish
Kuch ta’sirida jismni biror masofaga ko‘chirish
mexanik ish
deyiladi.
S
F
A
r
r
×
=
Mexanik ish
skalyar kattalik bo‘lib, A harfi bilan belgilanadi.
[A]=1 N·m=1 J
1 Joulning fizik ma’nosi:
1 N kuch ta’sirida jismni 1
m masofaga
ko‘chirishda bajarilgan ishga 1 J deyiladi.
1 J=1 N·1 m
Jismga kuch
α
burchak ostida ta’sir etsa bajarilgan ish quyidagicha:
a
×
×
=
cos
S
F
A
r
r
α
>90
0
, A<0
α
=90
0
, A=0
α
<90
0
, A>0
Bajarilgan ishga qarab kuchlar 2 xil bo‘ladi.
1. Konservativ kuchlar. Bu kuchlarning
bajargan ishi
trayektoriyaning shakliga bog‘liq emas.
Masalan: og‘irlik kuchi, elastiklik kuchi, elektrostatik kuch (kulon),
gravitatsiya kuchi, arximed kuchi
2. Nokonservativ kuchlar. Bu kuchlarning bajargan ishi
trayektoriyaning shakliga bog‘liq bo‘ladi.
Masalan: ishqalanish kuchi, havoning qarshilik kuchi
Markazga intilma, markazdan qochma va lorens kuchlari ish
bajarmaydi.
1. Og‘irlik kuchining vertikal tekislikda bajargan ishi:
h=S
mg
A=P
og‘
·h
↑
a>0 A=m(g+a)h
↓
a>0 A=m(g–a)h
↑↓
a=0 A=mgh
A
1
=A
2
=A
3
2. Og‘irlik kuchining gorizontal tekislikda bajargan ishi:
A=P
x
·h=0
A=0
3. Og‘irlik kuchining qiya tekislikda bajargan ishi:
h
α
mg
b
S
r
A=P
og‘
·h
A=mg
l
sin
α
4. Ishqalanish kuchining gorizontal tekislikda bajargan ishi:
A=F
i
·S
A=µmgS
5. Ishqalanish kuchining qiya tekislikda bajargan ishi:
A=F
i
·
l
A=µmg
l
cos
α
6. O‘zgarmas kuchning bajargan ishi:
F,N
F
S, m
S
0
42-rasm
(
)
2
m
2
m
2
m
a
2
ma
FS
A
2
o
2
2
o
2
2
o
2
u
-
u
=
u
-
u
=
u
-
u
=
=
7. O‘zgaruvchan kuchning bajargan ishi:
S
2
F
F
A
2
1
+
=
FS
2
1
A
=
8. Elastiklik kuchining bajargan ishi:
2
mgx
k
2
F
2
kx
2
Fx
A
2
2
=
=
=
=
9. Yerda yotgan
l
uzunlikdagi sterjenni tik qilib qo‘yishda
bajarilgan ish:
l
2
mg
A
l
=
10. Yerda yotgan
l
uzunlikdagi sterjenni
α
burchakka og‘dirishda
bajarilgan ish:
l
a
a
=
sin
2
mg
A
l
11. Yashshikni ag‘darishda bajarilgan ish:
(
)
1
2
2
2
2
1
h
h
mg
A
2
c
2
a
h
2
c
h
-
=
ï
ï
î
ïï
í
ì
÷
ø
ö
ç
è
æ
+
÷
ø
ö
ç
è
æ
=
=
@FizikaTermiz Bahodir Davlatov
@FizikaTermiz Bahodir Davlatov
- 24 -
- 24 -
31. Quvvat
Vaqt
birligida bajarilgan ishga
quvvat
deyiladi.
t
A
N
=
Quvvat
skalyar kattalik bo‘lib, N harfi bilan belgilanadi. [N]=1
J/s=1 W (Vatt)
1 kW·h=1000 W·3600 s=3,6 MJ
Jismning ish bajarish tezligini harakterlovchi kattalik
quvvat
deyiladi.
Tekis harakatlansa:
u
=
=
=
F
t
FS
t
A
N
1. Ishqalanish kuchi bo‘lsa:
N=
μ
mg·
υ
2. Elastiklik kuchi bo‘lsa:
N=k
Δ
x·
υ
3. Tekis ko‘tarilsa:
u
r
=
r
=
=
Vg
t
Vgh
t
mgh
N
4. Jismga kuch
α
burchak ostida
ta’sir etsa quvvat quyidagicha:
N=F·
υ
·cos
α
75 kg massali yukni 1 s
vaqtda 1 m balandlikka tekis
ko‘taradigan
ish bajaruvchi
mashinaning quvvati 1 Ot
kuchi deyiladi.
1 ph
≈
736 W
Jarayon sodir bo‘lishining ketma – ketligi
90>0>
Do'stlaringiz bilan baham: