Qadimgi yunon mutafakkiri (Arastu) Aristotel



Download 5,52 Mb.
Pdf ko'rish
bet21/138
Sana29.01.2022
Hajmi5,52 Mb.
#415197
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   138
Bog'liq
Fizika Mavzular toʻplami

28. Jism va kuch impulsi 
Impuls so‘zi lotincha turtki degan ma’noni bildiradi. 
Impuls 2 xil jism va kuch impulsiga bo‘linadi. 
1. Jism massasining uning tezligiga ko‘paytmasi 
jism impulsi
(
harakat miqdori
) deyiladi. 
u
=
r
r
m
P
Jism impulsi
vektor kattalik bo‘lib, P
r
harfi bilan belgilanadi. 
[P]=1 kg·m/s 
2. Jismga ta’sir etuvchi kuchning shu kuchning ta’sir vaqtiga 
ko‘paytmasi 
kuch impulsi
deyiladi. 
t
F
K
×
=
r
r
Kuch impulsi
vektor kattalik bo‘lib, K
r
harfi bilan belgilanadi. 
[K]=1 N·s 
Jism impulsining o‘zgarishi kuch impulsiga teng bo‘ladi. 
P
K
r
r
D
=
s
m
kg
1
s
N
1
×
=
×
Natijaviy impulslar: 
→→
P
n
=P
1
+P
2
←→
P
n
=|P
1
–P
2

2
2
2
1
n
P
P
P
+
=
a
+
+
=
cos
P
P
2
P
P
P
2
1
2
2
2
1
n
Jism devorga elastik va noelastik to‘qnashsa: 
Δ
P
x
=2m
υ
Δ
P
x
=2m
υ
cos
α
Δ
P
x
=m
υ
Δ
P
x
=m
υ
cos
α
α
– normal va tezlik orasidagi burchak 
Moddiy nuqta aylanma harakatlansa, impuls o‘zgarishi 
quyidagicha: 
Yerga nisbatan 
( )
0
P
m
2
P
P
m
2
P
2
T
C
4
T
3
D
4
T
B
T
A
=
D
u
=
D
=
D
u
=
D
÷
ø
ö
ç
è
æ
÷
ø
ö
ç
è
æ
÷
ø
ö
ç
è
æ
O‘ziga nisbatan 
( )
u
=
D
u
=
D
=
D
=
D
÷
ø
ö
ç
è
æ
÷
ø
ö
ç
è
æ
÷
ø
ö
ç
è
æ
m
2
P
m
2
P
P
0
P
2
T
C
4
T
3
D
4
T
B
T
A


@FizikaTermiz Bahodir Davlatov 
@FizikaTermiz Bahodir Davlatov 
- 22 - 
- 22 - 
29. Impulsning saqlanish qonuni 
Jismlarning to‘qnashgungacha olgan impulslari yig‘indisi, 
to‘qnashgandan keyin olgan impulslari yig‘indisiga teng 
bo‘ladi. 
m

m

2
u
r
1
u
r
m

m

2
u
r
1
u
r
 
m
1
υ
1
+m
2
υ
2
=m
1
u
1
+m
2
u
2
 
 
Ikki jism to‘qnashgandan so‘ng dastlabki vaziyatiga qaytsa 
elastik 
to‘qnashish
, dastlabki vaziyatiga qaytmasa 
noelastik (plastik) 
to‘qnashish
deyiladi. 
I. Elastik (markaziy) to‘qnashish: 
1. Jismlar bir xil yo‘nalishda to‘qnashib, qarama – qarshi 
harakatlansa: (massalari teng bo‘lsa, tezliklari almashadi) 
m
1
1
u
r
m
2
2
u
r
(
)
(
)
2
1
1
1
2
1
2
2
2
1
2
2
1
1
2
1
m
m
m
2
m
m
u
m
m
m
2
m
m
u
+
u
+
u
-
=
+
u
-
u
-
=
2. Jismlar bir xil yo‘nalishda to‘qnashib, bir tomonga harakatlansa: 
m

m

2
u
r
1
u
r
m

m

2
u
r
1
u
r
(
)
(
)
2
1
1
1
2
1
2
2
2
1
2
2
1
2
1
1
m
m
m
2
m
m
u
m
m
m
2
m
m
u
+
u
+
u
-
=
+
u
+
u
-
=
3. Jismlar qarama – qarshi yo‘nalishda to‘qnashib, bir tomonga 
harakatlansa: 
m

m

2
u
r
1
u
r
m

m

2
u
r
1
u
r
r
(
)
(
)
2
1
1
1
2
2
1
2
2
1
2
2
1
2
1
1
m
m
m
2
m
m
u
m
m
m
2
m
m
u
+
u
+
u
-
=
+
u
-
u
-
=
4. Jismlar qarama – qarshi yo‘nalishda to‘qnashib, qarama – qarshi 
harakatlansa: 
m

m

2
u
r
1
u
r
m

m

2
u
r
1
u
r
(
)
(
)
2
1
1
1
2
1
2
2
2
1
2
2
1
1
2
1
m
m
m
2
m
m
u
m
m
m
2
m
m
u
+
u
-
u
-
=
+
u
+
u
-
=
II. Noelastik to‘qnashish: 
1. Jismlar bir xil yo‘nalishda harakatlansa: 
m

m

2
u
r
1
u
r
m
1
+m

u
r
2
1
2
2
1
1
m
m
m
m
u
+
u
+
u
=
2. Jismlar qarama – qarshi yo‘nalishda harakatlansa: 
m

m

2
u
r
1
u
r
m
1
+m

u
r
2
1
2
2
1
1
m
m
m
m
u
+
u
-
u
=
3. Biri harakatda ikkinchisi tinch turgan bo‘lsa: 
m

m

2
u
r
1
u
r
m
1
+m

u
r
2
1
1
1
m
m
m
u
+
u
=
4. Bir – biriga tomon harakatlanib to‘xtab qolsa: 
m

m

2
u
r
1
u
r
m
1
+m

u
r
m
1
υ
1
=m
2
υ
2
5. Bir – biriga tomon burchak ostida harakatlansa: 
2
2
1
1
m
m
cos
u
u
=
a
1. 
υ
tezlik bilan kelayotgan absolyut elastik jism, qarshi tomondan 
υ
o
tezlik bilan kelayotgan massiv platformaga urildi. 1 – jismning 
urilishdan keyingi tezligi: 
υ
x

+2
υ
o
υ
x

+2u 
2. 
υ
tezlik bilan kelayotgan absolyut elastik jism, qarshi tomondan u 
tezlik bilan kelayotgan 2 – jism sirtiga tekislik bilan 
α
burchak hosil 
qilib urildi. 1 – jismning urilishdan keyingi tezligi: 
(
) (
)
2
2
1
u
2
sin
cos
+
a
u
+
a
u
=
u
Jismning bir qismi undan tezlik bilan ajralib chiqqanda yuzaga 
keladigan harakatga 
reaktiv harakat
deyiladi. 
3. Gorizontal yo‘nalishda uchayotgan snaryad portlab ikki bo‘lakka 
bo‘lindi: 
P=m
υ
(
) (
)
2
2
2
2
2
2
1
sin
m
cos
m
m
P
b
u
+
b
u
-
u
=
(
) (
)
2
1
1
2
1
1
2
sin
m
cos
m
m
P
a
u
+
a
u
-
u
=


@FizikaTermiz Bahodir Davlatov 
@FizikaTermiz Bahodir Davlatov 
- 23 - 
- 23 - 
MEXANIK ISH VA MEXANIK ENERGIYA 
30. Mexanik ish 
Kuch ta’sirida jismni biror masofaga ko‘chirish 
mexanik ish
deyiladi. 
S
F
A
r
r
×
=
Mexanik ish
skalyar kattalik bo‘lib, A harfi bilan belgilanadi. 
[A]=1 N·m=1 J 
1 Joulning fizik ma’nosi: 
1 N kuch ta’sirida jismni 1 m masofaga 
ko‘chirishda bajarilgan ishga 1 J deyiladi. 
1 J=1 N·1 m 
Jismga kuch 
α
burchak ostida ta’sir etsa bajarilgan ish quyidagicha: 
a
×
×
=
cos
S
F
A
r
r
α
>90
0
, A<0 
α
=90
0
, A=0 
α
<90
0
, A>0 
Bajarilgan ishga qarab kuchlar 2 xil bo‘ladi. 
1. Konservativ kuchlar. Bu kuchlarning bajargan ishi 
trayektoriyaning shakliga bog‘liq emas. 
Masalan: og‘irlik kuchi, elastiklik kuchi, elektrostatik kuch (kulon), 
gravitatsiya kuchi, arximed kuchi 
2. Nokonservativ kuchlar. Bu kuchlarning bajargan ishi 
trayektoriyaning shakliga bog‘liq bo‘ladi. 
Masalan: ishqalanish kuchi, havoning qarshilik kuchi 
Markazga intilma, markazdan qochma va lorens kuchlari ish 
bajarmaydi. 
1. Og‘irlik kuchining vertikal tekislikda bajargan ishi: 
h=S 
mg 
A=P
og‘
·h 

a>0 A=m(g+a)h 

a>0 A=m(g–a)h 
↑↓
a=0 A=mgh 
A
1
=A
2
=A
3
2. Og‘irlik kuchining gorizontal tekislikda bajargan ishi: 
A=P
x
·h=0 
A=0 
3. Og‘irlik kuchining qiya tekislikda bajargan ishi: 

α
mg 
b
S
r
A=P
og‘
·h 
A=mg
l
sin
α
4. Ishqalanish kuchining gorizontal tekislikda bajargan ishi: 
A=F
i
·S 
A=µmgS 
5. Ishqalanish kuchining qiya tekislikda bajargan ishi: 
A=F
i
·
l
A=µmg
l
cos
α
6. O‘zgarmas kuchning bajargan ishi: 
F,N 

S, m 


42-rasm 
(
)
2
m
2
m
2
m
a
2
ma
FS
A
2
o
2
2
o
2
2
o
2
u
-
u
=
u
-
u
=
u
-
u
=
=
7. O‘zgaruvchan kuchning bajargan ishi: 
S
2
F
F
A
2
1
+
=
FS
2
1
A
=
8. Elastiklik kuchining bajargan ishi: 
2
mgx
k
2
F
2
kx
2
Fx
A
2
2
=
=
=
=
9. Yerda yotgan 
l
uzunlikdagi sterjenni tik qilib qo‘yishda 
bajarilgan ish: 

2
mg
A
l
=
10. Yerda yotgan 
l
uzunlikdagi sterjenni 
α
burchakka og‘dirishda 
bajarilgan ish: 

a
a
=
sin
2
mg
A
l
11. Yashshikni ag‘darishda bajarilgan ish: 
(
)
1
2
2
2
2
1
h
h
mg
A
2
c
2
a
h
2
c
h
-
=
ï
ï
î
ïï
í
ì
÷
ø
ö
ç
è
æ
+
÷
ø
ö
ç
è
æ
=
=


@FizikaTermiz Bahodir Davlatov 
@FizikaTermiz Bahodir Davlatov 
- 24 - 
- 24 - 
31. Quvvat 
Vaqt birligida bajarilgan ishga 
quvvat
deyiladi. 
t
A
N
=
Quvvat
skalyar kattalik bo‘lib, N harfi bilan belgilanadi. [N]=1 
J/s=1 W (Vatt) 
1 kW·h=1000 W·3600 s=3,6 MJ 
Jismning ish bajarish tezligini harakterlovchi kattalik 
quvvat
deyiladi. 
Tekis harakatlansa: 
u
=
=
=
F
t
FS
t
A
N
1. Ishqalanish kuchi bo‘lsa: 
N=
μ
mg·
υ
2. Elastiklik kuchi bo‘lsa: 
N=k
Δ

υ
3. Tekis ko‘tarilsa: 
u
r
=
r
=
=
Vg
t
Vgh
t
mgh
N
4. Jismga kuch 
α
burchak ostida 
ta’sir etsa quvvat quyidagicha: 
N=F·
υ
·cos
α
75 kg massali yukni 1 s 
vaqtda 1 m balandlikka tekis 
ko‘taradigan ish bajaruvchi 
mashinaning quvvati 1 Ot 
kuchi deyiladi. 
1 ph

736 W 
Jarayon sodir bo‘lishining ketma – ketligi 

Download 5,52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   138




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish