Qadimgi hindiston va xitoy madaniyati

Hinduizm
Hinduizm asosini qadimgi Hindistonning arxaik e’tiqodlari daraxtlar, tog', suv havzalari, ilon, sigir va maymun kabilaiga siginish tashkil etadi. Hozirgi kunda ham hinduizmda, qadimgi davrdan boshlab ma’buda onaga siginish katta rol o‘ynaydi. Hinduizmda bosh yaratuvchi — xudo g'oyasi mavjud. Bu xudo Vishna bo'lib, u hay- vonlar sirtlon, baliq, tosh-baqalar, yoki insonlar odatda qora tanli podsho, yoki cho'pon (krishnalar) qiyofalarida namoyon bo'ladi. Vishna boshqa kichik xudolar timsoliga kirishi mumkin. Vishna odatda podsho tojida, ba’zida dunyo iloniday yastanib yotgan holda tasvirlanadi. Boshqa hinduistlar bosh xudo deb sopol parchalarini osgan as- ket (davrish) yoki raqqos qiyofasida ifodalanadigan Shivani hisoblaydilar. Shivaga ko'pincha unga bag'ishlangan muqaddas ho'kiz hamkorlik qiladi. Qadimgi davr oxiri va hozirgi kunlarda hinduistlar Vishna va Shivaga e’tiqod qiluvchilaiga bo'linadi. Hinduistlarning muqaddas matnlari vedalar hisoblanadi. Hinduizmda ibodatxonada toat-ibodat qilish rasm boidi. Bayram tantanalarining eng muhim qismi tantanali yurishlar, namoyishlar bo'lib, xudoning tasviri olib yurilgan. Ibodatxona oldida uning xizmatchilari kohinlar, raqqoslar, musiqachilar yashagan. Hinduizm mafkurasining asosiy belgilari «Bxagavadgita* («Xudo qo'shiqlari») poemasi bo'lib, «Maxabxarat» tarkibiga kiritilgan. Hin- duizmning axloqida cheksiz sabr-toqat qilishga chaqiriladi. Ijtimoiy munosabatlarda inson muloqoti o'z ijtimoiy doirasi bilan cheklan- ish kerak. Kasta bo'yicha kasbni o'zgartirish ta’qiqlanadi. Nikohni bolalikda o'qitish odati tarqalgan. Bevani o'z erini gulxanda kuydir- gan paytda o'ziga olov berishi eng savob ish hisoblangan.
Qadimgi Hindiston madaniyati: Adabiyot. Qadimgi Hind adabiyotida markaziy o'rinni diniy adabiyot yodgorliklari egallaydi. Ularning eng qadimgilari vedalar, o'qituvchidan o'quvchiga og'zaki uzatilgan. Veda madhiyalarining katta qismi qurbonlik rasm-rusumlariga bag'ishlangan. Er. aw. I ming yillikning II yarmida budda adabiyoti shakllangan. Ilmiy va didaktik ruhdagi adabiyotlardan er. aw. V—IV asrlarda Panini tuzgan sanskrit grammatikasidir. Bu mutaxassislaming fikricha jahon fanida XIX asrgacha tilning eng yaxshi bayon qilingan asaridir. Hindistonda yozuv kechroq paydo bo'lgan, uning ilk na- munalaridan biri Ashoki yozuvlaridir. Qadimgi hindlar mantiq, til falsafasida katta yutuqlaiga erish- dilar. Matematika, astronomiya fanlari bo'yicha V asrda mashhur oiim Ar’iyabxattaxa harakatning nisbiyligi asosida yeming o‘z o‘qi atrofida aylani-shi va uning quyosh atrofida aylanishini faraz qiladi. Matematikada nolni kiritilishi, arab raqamlari deb aytiladi- gan raqamlar Hindistondan kelib chiqdi. Eramizning I asrlarida turli adabiy janrlar mavjud bo'lgan. Bu davrda mashhur dramatuig Shakun Kalidasa ijod qiladi. «Panchatatra» deb atalgan kitobda masallar to'planadi, uning arabcha taijimasi «Kalila va Dimna» deb ataladi.