Qadimgi dunyo tarixi

12 mavzu. PELOPONNES URUSHI VA QADIMGI YUNONISTON
DAVLATLARINING INQIROZI
Tayanch iboralar: Ksenofont, Diodor, Plutarx, Aristofan, Epidamn va Kerkira,Potideya, Megara, Arxidam urushi(mil. avv. 431-421yil), Sisiliya ekspedisiyasi, Dekeleya urushi(mil.avv. 413-404 yil), o’ttizlar tiraniyasi, demokratiyani qayta tiklanishi.
Peloponnes urushi Qadimgi Yunoniston tarixida muhim o’rin egallaydi. Bu urush to’g’risida manbalar mavjud. Peloponnes urushini Fukidid o’z «Tarix»ida izchil suratda batafsil tasvirlagan. Lekin uning hikoyasi m.a.411 yil voqyealari bilan uzilib qoladi. Urushning oxiri bizga Ksenofontning «Yunoniston tarixi»dan ma’lum. Bundan tashqari uning tasviroti Diodorning «Tarixiy kutubxona»sida saqlanib qolgan. Mazkur davrning siyosiy va harbiy arboblarining (Perikl, Nikiy, Alkiviad, Lisandrning) tarjimai holini Plutarx yozgan. Andokidning sud majlisida so’zlagan va bizgacha yetib kelgan nutqi muhimdir. Aristofanning Peloponnes urushi vaqtida yozgan komediyalari afinaliklarning m.a. 5 asrning oxirlaridagi turmushi va kayfiyatini aks ettiradi. .Obidalardagi yozuvlar va umuman, arxeologik yodgorliklar maroqli ma’lumotlar beradi.
Peloponnes urushi Qadimgi Yunonistonning quldorlik jamiyatida ichki ziddiyatlarning jamlanishi va keskinlashuvi natijasida kelib chiqqan. Bu ziddiyatlarga viloyat, polislarning iqtisodiy jihatdan notekis rivojlanishi asos bo’lgan. Qoloq Spartaning 1- Afina dengiz ittifoqini zaiflashtirish yoki qaqshatish hisobiga Yunonistonda o’z siyosiy gegemonligini qayta tiklashga intilishi Afinaning iqtisodiy jihatdan rivoj topgan raqobatchilarining asosan Korinf va Megaraning o’z savdo va hunarmandchilik muxoliflarini zaiflashtirish istagi bilan moslashib tushgan. Afinaning janubiy Italiya va Sisiliyada mustahkamlanib olish niyati Korinf va Peloponnes ittifoqi uchun ayniqsa xavfli bo’lgan. Mil.avv. U asrning 2-yarmida yunon polislarining aksariyati yo 1-Afina dengiz ittifoqiga yoki Peloponnes ittifoqiga kirganligi sababli urush umumyunon tusini olgan. 1- Afina dengiz ittifoqining iqtisodiy va siyosiy jihatdan gurkirab rivojlanishi bilan bir qatorda Afinaning ittifoqchilar bilan ham boshqa yunon polislari bilan ham nizo janjallari keskinlashib ketgan. Urushning boshlanishini tezlashtirgan birinchi majora- bu Yunonistondan janubiy Italiyaga va Sisiliya oroliga boriladigan dengiz kemalar qatnovi yo’lidagi ikkita muhim bekat ( Epidamn manzilgohi va Kerkira oroli) ustidagi talash bo’ldi. Epidamnda demokratik to’ntarish yuz bergan. Oligarxlar Epidamnda hokimiyatni tiklamoqchi bo’lishganda epidamnliklar Kerkiradan yordam so’ragan lekin yordam olaolmaganlar. Shundan so’ng Korinfdan yordam so’rashganlar. Korinf yordam berganidan Kerkiraliklar achchiq qilishib Korinfga qarshi bosh ko’tarishgan. Hal qiluvchi jangda kuchi yetmasligini sezgan Kerkiraliklar 1- Afina dengiz ittifoqiga kirishganlar Shu tariqa Korinf bilan Afina o’rtasida nizo kelib chiqqan. Ikkinchi majora esa Xolkidika yarim orolidagi Korinf koloniyasi bo’lmish Potideya ustida bo’lgan. Aslida Xolkidika 1-Afina dengiz ittifoqiga kirgan. Korinf esa Potideyani Afinadan ajralishga undagan. Shundan keyin uchinchi majora yuz bergan: Afina xalq yig’ini Megaraliklar savdo kemalari uchun 1- Afina dengiz ittifoqiga kiruvchi barcha gavanlarida boyqot e’lon qiluvchi karor qabul qilgan. Bu esa Egey dengizi sohilidagi barcha shaharlarda va barcha orollarda erkin savdo qilib yurgan Megarani najotsiz ahvolga solib qo’ydi. Endi 1- Afina dengiz ittifoqi bilan Peloponnes ittifoqi o’rtasida urush muqarrar bo’lib qoldi. Sababi Megara va Korinf Peloponnes ittifoqiga suyanar edi.