Qadimgi davr madaniyati Reja

Qadimgi Rim madaniyati 
Antik Rim madaniyati er.avv. VIII asrdan eramizning 476-yiligacha davom 
etgan. Qadimgi Rim madaniyatining o‘rni va roli to‘g‘risida madaniyatshunos 
olimlar ichida ikki qarash mavjud:
1.
Taniqli madaniyatshunoslar O.Shpengler va A.Toynbilarning fikricha, 
qadimgi Rimliklar mustaqil madaniyat va sivilizatsiyani yarata olmaganlar, ular davlat, 
huquq va texnika sohalarida yutuqlarni qo‘lga kiritganlar, xolos. Boshqa sohalarda 
rimliklar ellinizm darajasiga yeta olmaganlar. 
2.
Boshqa olimlar, jumladan D.A. Silichev bunga qaramaqarshi o‘laroq boshqacha 
fikrni ilgari surib, Rim madaniyati va sivilizatsiyasi ham o‘ziga xosligi, betakrorligi bilan 
ajralib turishini va jahon madaniyatida o‘z o‘rni bor ekanligini qayd qiladi.
Rimliklar ko‘p sohalarda ellinlarga o‘xshar edi. Bu shubhasiz, biroq, shu bilan 
birga, ular o‘zlarining qadriyatlari va ideal tizimini yaratganlar. Bular sirasiga, 
ayniqsa, vatanparvarlik, fuqarolik burchiga sodiqlik, xudolarga e’tiqod Rimda oliy 
qadriyat sifatiga ko‘tarilgan edi. Rimliklar qonunni alohida qadrlar, unga bo‘ysunishni 
sharaf deb bilar edilar. Ular uchun ijtimoiy manfaat shaxsiy manfaatdan ustun turardi. 
Kishining quyidagi muruvvatlilik sifatlari ulug‘langan: 
1.
Sodiqlik – er.avv. V asrda ibodatxona qurilgan bo‘lib, unda fuqarolar 
o‘rtasidagi munosabat, askarlarning o‘z boshliqlariga sodiqligi yorqin aks 
ettirilgandi; 
2.
Jasorat – o‘z ishini bajarishda botirlik, har xil aldov va va’dalarga berilmaslik, 
sotilmaslik; 
3.
Shonshavkat – jasorat uchun taqdirlanish va ulug‘lanish; 
4.
Erkinlik – 238 yili unga atab ibodatxona qurilgan. 
Bularga misollar: 
1.
Yuniy Brut haydab yuborilgan podsho Tarkviniya tomonidan uyushtirilgan 
suiqasdda qatnashgani uchun o‘z o‘g‘illarini o‘limga hukm qilib o‘ldirtirgan. 
2.
Mutsiy Stsevola – Etrussk podshosi Parsenaning harbiy lageriga josuslik 
maqsadida borganida qo‘lga tushib, o‘z irodasining qat’iyligini ko‘rsatish uchun o‘z 
qo‘lini olovda kuydirgan edi. 
Rimliklar erkin fuqaro bilan qul o‘rtasidagi ziddiyatlarni kuchaytirdilar. Erkin kishi 
uchun siyosat, urush, huquq qonunlarini ishlab chiqish, tarixshunoslik va dehqonchilik 
bilan shug‘ullanish faxrli hisoblangan. Hunarmandchilik, haykaltaroshlik, rassomchilik, 
aktorlik va dramaturglik faxrli kasb sanalgan. Barcha qo‘l mehnati qullarga tegishli 
bo‘lgan. Jumladan, yolg‘onchilik, laganbardorlik kabi illatlar ham qullarga taalluqli 
hisoblangan. Rim klassik qulchilik tuzumining eng yuqori cho‘qqisiga ko‘tarilgan edi. 
Qadimgi Rimda birinchi bo‘lib Nibur tomonidan qayd qilingan urug‘doshlik 
asosidagi aholining tarkibiy tuzilishi muhim rol o‘ynagan. Rimning aholisi 300 ta 
urug‘dan iborat bo‘lib, ularning har o‘ntasi kuriyaga birlashar, 10 ta kuriya – tribuni 
tashkil qilardi. 3 ta tribu – bu 3 ta qabila lotin, sabin, etrussklardan iborat edilar. Shu 
tribularning a’zolari teng huquqli fuqarolar – patritsiylar edi. Italiyaning boshqa 
joylaridan Rimga ko‘chib kelgan odamlar va ularning ajdodlarini plebeylar deb atashgan. 

---

20 
Plebeylar orasida ham boybadavlat kishilar bo‘lgan, lekin ularning orasida 
kambag‘allar ko‘pchilikni tashkil qilgan. Rim aholisi ichida qullar huquqsiz 
«gapiruvchi hayvon» edilar. 
Rimliklar nisbatan jangovar bo‘lganlar va harbiy jasorat ular uchun oliy 
qadriyat hisoblangan. Rim jangchilarning bosqinchilik yurishlari tufayli Rim 
imperiyaning poytaxtiga aylandi. Rim huquqi, ajoyib yo‘llar, turarjoylar, jamoat 
uylari Rimning ulkan yutuqlari hisoblangan. Davlat qurilishi sohasida respublika va 
imperiya boshqaruvi shakllarini yaratib o‘z hissalarini qo‘shdilar. 
Ma’naviy madaniyat sohasida rimliklar yunon madaniyatining vorislari 
hisoblanadilar. Ko‘plab yunon xudolari nomlari o‘zgartirilgan. Chunonchi, Zevs – 
Yupiterga, Kronos – Saturnga, Poseydon – Neptunga, Afrodita – Veneraga, Artemida – 
Dianaga, Afina – Minervaga aylangan. Rimliklarda oila homiysi xudo Vestaga alohida 
e’tibor berganlar. Vesta ibodatxonasi uchun zodagon oilalardan vestalkalarni – yosh 
qizlardan tanlaganlar, ular 30 yil mobaynida ibodatxonada xizmat qilishlari kerak 
bo‘lgan. Vestalkalarni juda hurmat qilishgan. Agar vestalkaga jinoyatchi to‘g‘ri 
kelib qolsa, jinoyatchining aybi kechirilgan. Vestalka o‘zaro urishayotganlar oldiga 
kelsa, janjalni darhol to‘xtatishgan. Ular o‘choqolovni saqlovchi homiylar hisoblangan. 
Vestalkalar xizmat davrida bokiraligini saqlay bilishmasa, unda ularni tiriklayin yerga 
ko‘mishgan. 
Qadimgi Rimdagi kiyimlar ham yunonlarniki kabi burmali bo‘lgan. 
Erkaklarning asosiy ustki kiyimlari toga (yarim aylana yoki oval shaklidagi mato) 
bo‘lgan. Erkak va ayollarning ichki kiyimlari vazifasini tunika bajargan ayollar 
uning ustidan stola (xiton ko‘rinishidagi keng uzun kiyimlar) va parka (gimmatiyga 
o‘xshash) kiyishgan. 
Rimliklarning dam olishi ham asosan bir xil bo‘lgan: 
hammomlarga borish va u yerdagi mashq maydonchalarida bo‘lish, falsafiy sohada 
suhbatlar o‘tkazish, kutubxonalarda shug‘ullanish yoki basseynlarda hordiq chiqarish ular 
uchun odatiy hol bo‘lgan.
Milodning I asrida gladiatorlik janglari uchun qurilgan Kolizey amfiteatri o‘zining 
ulkanligi bilan ajralib turgan. Amfiteatrga bir vaqtning o‘zida 50 ming tomoshabin 
joylasha olgan. Kolizey aylanasining uzunligi 520 metr, balandligi 48,5 metr, 4 ta yarusdan 
iborat bo‘lib, uning qurilishida beton
9
, pishirilgan g‘isht va marmardan foydalanilgan. 
Amfiteatr arenalariga 11 ming yirtqich chiqarilgan, 10 ming gladiator birbiri bilan jang 
qilgan va yirtqich hayvonlar bilan olishgan. Omma yaralangan gladiatorning tirik qolishi 
yoki o‘ldirilishi masalasini hal qilib, yaratilgan manzarani tomosha qilgan. 
Rimliklar orasida sirk o‘yinlari, ayniqsa 4 ta yoki 6 ta ot qo‘shilgan ikki 
g‘ildirakli aravalar poygasi mashhur bo‘lgan. 
Rimliklarda quyidagi ommaviy yirik bayramlar bo‘lgan: