Q. Xasanboyning Diplom ishi

Kompozitsion materiallarning tuzilishini tushuntiruvchi chizma: 1 – matrirtsa (bog’lovchi material); 2 – armatura (mustahkamlovchi) element; 3 – ajralish yuzasi.

Kompozitsion materiallar an‘anaviy konstruksion materiallarga nisbatan alohida xossalarga ega. Bu narsa ijobiy xususiyatli materiallar va konstruksiyalarni yaratishga olib keldi. Kompozitsion materiallar ikki va undan ortiq tashkil etuvchilar ,komponentlardan tuzilgan murakkab material bo‘lib, har xil usullar bilan bog‘langan va o‘ziga xos xossalari bor.Birinchi kompozitsion material 1867-yilda patentlangan: hovli gultuvaklari, sim va sementdan yasalgan: bog‘bon fransuz J.Monbe.

Samolyot konstruksiyasida kompozitsion material 1942-yilda qo‘llanilgan: oynaplastikada («stekloplastikada»); poliefir materiali oyna tolasi bilan sinchlangan («armirovan»).Kompozitsion materiallar mashinasozlik apparati konstruk- siyalariga qo‘yilgan talablarga javob beradi: yengil bo'lishligi; maksimal mustahkamlik va bikrlik; ishlash davrida maksimal ishlash resursi. Shular uchun k.m. samolyotsozlikda ko‘p qo‘llanilgan. «Ruslan» samolyoti 5,5 t. og‘irlikdagi konstruksion kompozitsion materiallardan yasalgan va 15 t og‘irlik iqtisod qilingan.Hozirgi zamon transport samolyotlari konstraksiyalarining 15— 20%; harbiy samolyotlarning 25—30%; harbiy vertolyotlaming 45— 55%; strategik raketalarning 75—80% kompozitsion materiallardan yasalgan.
I.2 . Kompozitsion mareriallarning xususiyatlari.
Kompozitsion materiallarga quyidagi xususiyatlar yig‘indisi xos:

1. 
   komponentlaming tarkibi, shakli va taqsimlanishi oldindan aniqlangan;
   
2. 
   ikki va undan ortiq kimyoviy har xil materiallardan tarkib topgan va bir-birlari bilan ajralib turadilar;
   

4. 
   kompozitsion materialning xossalari har bir tashkil etuvchining xossalari bilan aniqlanadi;
   
5. 
   kompozitsion materialning xossalari tashkil etuvchilarning xossalaridan farq qiladi;
   

Bir butunlik hamda mustahkamlikni ta’minlovchi yumshoq va qattiq, fazalar aralashmasidan iborat murakkab jismga kompozitsion materiallar deb ataladi.
Oddiyroq, qilib aytganda ko’p komponentli jismlarning o’zi kompozitsion materiallarni tashkil qiladi, masalan: granit hamda kremniyning turli birikmalari. Hozirgi zamon kompozitsion materiallarga temir-beton konstruk-siyalarning misol qilib ko’rsatish mumkin. Polimer asosidagi shisha tolalarini qo’shib yaratilgan shishali plastiklar ham shunday materialllarga misol bo’ladi. Keyingi yillarda polimer va metall asosidagi yuqori mustahkam kompozitsion materiallar ko’plab ishlab chiqarilmoqda.