Q. Xasanboyning Diplom ishi

Kompozitsion materiallarni yaratish usullari.
Hozirgi zamon kompozitsion materiallar murakkab tarkibli, ko’p fazali konstruktsion materiallar bo’lib, komponentlar (tashkil etuvchilar) ning hajm bo’yicha nisbatini tanlash usuli bilan yaratiladi. Kompozitsion materialllarda har bir faza o’zining chegarasiga ega bo’ladi.Kompozitsion materiallarning bir butunligini ta’minlovchi – tashkil etuvchiga bog’lovchi komponent (matritsa) deb ataladi. Boshqa komponentlar (armatura, to’ldiruvchi va hakazo) ning shu matritsada joylashishi ma’lum geometrik qonuniyatga bo’ysunishi yoki bo’ysunmasligi ham mumkin. Matritsa bilan qo’shimchalar orasida maxsus yupqa qatlam bo’lib, u ajralish yuzasini belgilaydi.Kompozitsion materiallarni sinflarga ajratishda matritsa yoki armatura va qo’shimchalarning turiga, mikro tuzilish xususiyatlari va materialni olish usuliga ham qaraladi.Matritsa materialning turiga qarab kompozitsion materiallar quyidagi turlarga bo’linishu mumkin: metall, matritsa, alyumin, plastmassa, rezina, plyonka va shishlar.
Komponentlaming tabiatiga qarab kompozitsion materiallar quyidagi to‘rt guruhga boiinadi:

1. 
   tarkibida metall yoki metall qotishmasi bor;
   
2. 
   tarkibida oksidlar, karbidlar va nitridlarning noorganik birlashmalari borlari;
   
3. 
   tarkibida metall emas elementli, uglerodli, borli va h.k. li komponent borli;
   
4. 
   komponentlari organik moddalar birlashmasidan (epoksidli, poliefirli, fenolli va h.k. smolalar) tashkil topgan.
   

Kompozitsion materiallar hozirgi zamon konstruksion mate- riallarga nisbatan ancha yuqori nisbiy bikrlikka (E/r) va nisbiy puxtalikka (a_b/p) ega Kompozitsion materialning elastiklik modulini xohlagan tomonga o‘sha tomonga sinchlovli qo‘yib ko‘tarish mumkin.

Kompozitsion materiallarning ishonchliligi ham yuqori. Oddiy qotishmalarda darz ketish va uning o'sishi ishlash vaqtida tez ketadi. Kompozitsion materialda darz ketish matritsadan boshlanadi. U o‘sa olmaydi, chunki yo‘lda puxtalovchi to'ldirgichga borib taqaladi.

2-rasm.Issiqlikni kompozitsion materialning mustaxkamligiga ta’siri.

Issiqqa bardoshligi oksid zarrachalarning soni, o‘lchamlari, matritsa dipolarining ham o‘lchamlari, shakli va qurilishiga bog'liq. Matritsaning bu dipolari bosim ostida va termik ishlash davrida hosil bo‘ladi.VDU-1, VDU-2, VDU-3 larning issiqqa bardoshligi oddiy haroratda nikel asosidagi issiqbardosh poMatlarnikidan past. Lekin, harorat ko‘tarilishi bilan VDU1 issiqqa bardoshligi (shu haroratdagi mustahkamligi) harorat uchun nikel asosidagi issiqqa bardosh po‘latlarning mustahkamligidan katta bo‘ladi
Matritsa — tola chegarasida hech qanday sirpanish bo‘lishi mumkh emas. Shunda kuch matritsa va tolalar orasida bir xil bo‘linadi. Kompozitsiya, matritsa va tola deformatsiyalari teng bo'ladi.Tolali material mustahkamligining to’ldirgich miqdoriga qarab o‘zgarishi.Bu holda kompozitsiya puxtaligi a_v.kom tolalarning hajmiga qarab o‘zgaradi.Holi tolalarning hajmi katta bo‘lganda kuchni tolaiar qabul qilib uziladi va kuchni faqat matritsa qabul qiiadi. Hajm tK, dan oshgach ( kuchni tola oladi va uning puxtaligi kompozitsiya puxtaligini aniqlaydi.Kompozitsiyaning puxtaligi toifa 0,8—0,9 gacha bo‘lguncha oshadi.
Bunda: dew /de_mat matritsaning deformatsion puxtalanishi. Uchinchi (III) bosqichda kompozitsiya puxtaligi keskin pasayadi, chunki mo‘rt tolalar uziladi va matritsa buziladi.Toifali kompozitlar anizotrop material hisoblanadi. Mexanik xossalari tolalaming kuch yo'nalishiga qarab joylashishiga bog‘liq.