Q. X. Abdurahmonov, Sh. R. Xolmo’minov, N. Q. Zokirova, A. B. Irmatova personalni boshqarish darslik

Internet saytlari
1.
www.gov.uz – O’zbekiston Respublikasining davlat portali.
2.
www.mineconomy.uz
 
 
– O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot 
499

---

vazirligining sayti. 
3.
www.lex.uz
 
 
– O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligining 
qonunchilik hujjatlari sayti.
4.
www.stat.uz
- O’zbekiston Respublikasi Statistika bo’yicha davlat 
qo’mitasining sayti. 
5.
www.
 
 norma
 
 . uz

12 – BOB. PERSONALNING HUQUQ VA MAJBURIYATLARI
12.1. Jamoa shartnomalari va kelishuvlari
Bozor iqtisodiyoti nafaqat iqtisodiy, balki mehnat munosabatlarining 
ham mazmun va mohiyatida tub o’zgarishlarni amalga oshirishni taqazo 
etadi. Ma’lumki, boshqaruvning ma’muriy-buyruqbozlik tizimi davlat 
tomonidan ijtimoiy va iqtisodiy sohalarning barcha jabhalarini nazorat 
qilishni, shu jumladan ishchi kuchidan foydalanish, mehnatga haqto’lash 
va boshqa masalalarni yakka o’zi hal etishiga asoslangan edi. Bu tizimda 
xodim o’z mehnat shart-sharoitlari, huquq va majburiyatlarini himoya 
qilish imkoniyatiga ega emas edi.
O’zbekiston Respublikasida bozor munosabatlarining shakllanishi 
mehnat munosabatlarini qonuniy demokratik asosda yo’lga qo’yish, ish 
beruvchilar va xodimlar o’rtasida munosabatlarni shartnoma va kelishuvlar 
bilan muvofiklashtirishga yo’l ochib berdi. Mehnat munosabatlariga oid bu 
huquqiy me’yorlar respublika parlamenti tomonidan 1996 yil 1 apreldan 
e’tiboran amalga kiritilgan (so’ng bir qator o’zgartish va qo’shimchalar 
kiritilgan) O’zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksida
46
 o’z ifodasini 
topdi.
Ish beruvchi bilan xodim o’rtasidagi samarali o’zaro hamkorlikni 
bozor iqtisodiyoti tamoyillariga mos keladigan manfaatlarni 
uyg’unlashtirish ehtimol tutilgan mehnat nizolarini hal etish vositalarisiz, 
bir tomondan, mulkchilikning barcha shakllarini e’tirof etadigan, ikkinchi 
tomondan xodimlarni ijtimoiy himoya qiladigan ijtimoiy tizimlarsiz 
tasavvur etib bo’lmaydi.
Ana shunday sharoitlarda ijtimoiy munosabatlar huquqiy-tashkiliy 
murakkab tuzilishining tarkibiy qismi hisoblangan jamoa — shartnoma 
muvofiqlashtirishining ahamiyati yanada ortadi. Ish beruvchi bilan xodim 
o’rtasidagi munosabatlarning davlat tomonidan hamda shaxsiy mehnat 
shartnomasi asosida muvofiqlashtirish ham ana shu tizim tarkibiga kiradi. 
Mehnat bozorida jamoa-shartnoma tizimini rivojlantirishdan ish beruvchi 
46
O’zbekiston Respublikasi Mehnat qonunchiligi bo’yicha me’yoriy-xuquqiy hujjatlar to’plami. T.: O’zbekiston, 2006.
500

---

ham, xodim ham manfaatdordir. Chunki mazkur tizim juda muhim 
vazifalarni: mehnat munosabatlarida ishtirok etuvchi har ikki tomon 
manfaatlarini himoya qiladi, mehnat munosabatlarini tartibga soladi, ularni 
barqaror bo’lishini ta’minlaydi.
Jamoa-shartnoma tizimini muvofiqlashtirishning mehnat sharoitlarini 
ma’muriy buyruqbozlik usulidan eng muhim afzalligi shundaki, bozor 
iqtisodiyoti sharoitlarida mehnat munosabatlari ziddiyatlarni tinch yo’l 
bilan, tomonlar manfaatlarini huquqiy asosda, izchillik bilan kelishtirgan 
holda muvofikdashtiradi. Bunda shuni alohida ta’kidlash kerakki, jamoa - 
shartnoma tizimiga o’tishda mehnat munosabatlarining asosiy masalalari 
yuzasidan qarorlar qabul qilishdagi markazlashtirishdan voz kechilmaydi. 
Mehnat
munosabatlarini
muvofikdashtirishning
mohiyati 
markazlashtirishni bekor qilishda emas, balki qaror qabul qilish shaklini 
o’zgartirishdadir.
Bozor iqtisodiyoti sharoitlarida ish beruvchi va xodim o’rtasidagi 
mehnat munosabatlari ijtimoiy sheriklikni taqozo etadi.