Q usmonov, U. Jo‘rayev, N. Norquloy о ‘zbekiston tarixi

Yakunlami chiqaramiz
•  XIX  asr  boshlarida  Buxoro  amirligi  aholisi  2  min  kishi 
atrofida bo‘lgan.
•  Buxoro  amirligida  eng  katta  davlat  lavozimi  —  qo‘shbegi 
(bosh  vazir)  edi. 1
 2
 3
1.  Buxoro amirligi davlat tuzumiga ko‘ra qanday davlat edi?
2.  Buxoro  amirligida qanday davlat lavozimlari bo‘lgan?
3.  Shayboniylar  davridagi  ,,devonbegi“  va  mang‘itlar  davridagi 
,,qo‘shbegi“ davlat lavozimlarini taqqoslang va xulosalaringiznibayon 
eting.
58

---

15-  §.  Amirlikning  xo‘jalik  hayoti
Yer mulkchiligi 
Buxoro  davlatida yer-suv  mulkchiligi-
shakllari 
ning  uch  shakli  mavjud  edi:  1)  davlat
yerlari  (bu  amlok  yerlar  deb  ham 
atalgan);  2)  mulk  yerlari  (xususiy);  3)  vaqf  yerlari.
Davlat  yerlarining  suvsiz  dasht,  to‘qayzor  qismi  ko‘ch- 
manchi  jamoalarga  bo‘lib  berilgan  bo‘lib,  ular  bu  yerlardan 
foydalanganliklari  uchun  davlatga  xiroj  to‘lar  edilar.  Bunday 
yerlar  sotilmasdi  va  ayirboshlanmasdi.  Davlat  yerlarining boshqa 
bir  qismi  hukmron  sulola  a’zolariga,  yirik  davlat  mansabdor- 
lariga,  lashkarboshilariga  davlat  oldidagi  xizmatlari  evaziga  su- 
yurg‘ol  shaklida  in’om  etilgan  edi.  Suyurg‘ol  olganlar  u  yemi 
boshqarish  huquqini  ham  olganlar.  Suyurg‘ol  egasi  davlat  xazi- 
nasiga xiroj todashi hamda ohy hukmdoming chaqirig‘iga ko‘ra,  o‘z 
qo‘shini  bilan  harbiy  yurishlarda  ishtirok  etishi  lozim  edi.
XVI 
asrdan boshlab  davlat  yerlarini  ,,tanho“  deb  nom  olgan 
shaklda in’om etish  qaror  topa borgan.  Bunday in’omga sazovor 
bodgan  kishi  yerga  emas,  mansabining  darajasiga  qarab  shu 
yerdan  olinadigan  soliqning  ma’lum  qismiga  egalik  qilgan.  XIX 
asrda ham amirlikda tanholaming  soni tobora  ortib borgan.  Eng 
kichik  tanho  yeri  3—5  gektami  tashkil  etgan.
Davlat  yerlarining  yana  bir  qismi  dehqonlarga  ijaraga  beril- 
gan.  Xazinaga  eng  ko‘p  sohq  ham  ana  shu  yerlardan  tushar  edi.
Xususiy  yerlar  (mulk)ning  bir  qismi  xususiy  shaxslaming 
yerlari bodib,  ularning bu yerlarga  egalik  qilishlari  davlat xizmati 
bilan bogdiq  bodmagan.  Bunday yerlar,  asosan,  amirlikda  asrlar 
osha  yashab  kelayotgan  arablarga  qarashli  bo‘lgan.  Bu  yer­
lardan  1/10  qismi  miqdorida  odpon  todanardi.  Mulk yerlarining 
ikkinchi  qismi  (mulki  hur  yoki  mulki  hum  xolis)  davlat  xiz­
mati  bilan  bogdiq  bodib,  bunday  yerlar  urushlarda  jasorat 
ko‘rsatgan  yoki  hukmdoming  alohida  topshiriqlarini  bajarishda 
namuna  ko‘rsatgan  shaxslarga  berish  natijasida  vujudga  kelgan. 
Bunday  yerga  ega  bodgan  shaxslarga  maxsus  yorliqlar  berilgan 
hamda  ular  barcha  soliqlardan  ozod  etilgan.
Vaqf  yerlari  —  bu  masjid,  mozor,  xonaqoh,  madrasa  va 
maqbaralar  uchun  ajratilgan  yerlar  edi.  Bunday  yerlar  muso- 
dara  etilgan,  davlat  hamda  yirik  yer  egalari  tomonidan  hadya 
etilgan  yerlar  hisobiga  vujudga  keltirilar  edi.  Masjid,  madrasa,
59

---