Q usmonov, U. Jo‘rayev, N. Norquloy о ‘zbekiston tarixi

„  aj  uriyat ar a  ti 
zo‘r  berib  Xiva  xonligiga  o‘z  hukmini
majburan o‘tkazishga kirishdi.  Bu maqsadga erishish uchun G. Da- 
nilevskiy  boshchiligidagi  elchilik  missiyasini  yubordi.
Muzokaralar  davom  etayotgan  kunlarda  Olloqulixon  vafot 
etdi.  Taxtni  o‘g‘li  Rahimqulixon  egalladi.  Muzokaralar yakunida 
Rossiya bosimi ostida  1842- yilning 27- dekabrida Xiva — Rossiya 
o‘rtasida  „Majburiyatlar akti“  deb  ataluvchi shartnoma imzolandi.
Shartnomada Xiva xonining Rossiya bilan tinchlik,  mustahkam 
do‘stlik  munosabatida  bo‘lishi  e’lon  qilindi.  Bundan  tashqari, 
Xiva xoniga:  Xivaning Rossiyaga nisbatan dushmanlik harakatlari 
sodir  etmaslik;  savdo  karvonlarining  talanishiga  yo‘l  qo‘ymaslik; 
Rossiya  fuqarolarining  shaxsiy  va  mulkiy  xavfsizligini  ta’minlash 
kabi  majburiyatlar  yuklandi.
Bular  aslida  podsho  Rossiyasining  o‘z  xohish-istaklarini 
majburan bajartirishdan boshqa narsa emas edi.  Shuningdek,  ikki 
davlat  o‘rtasidagi  savdo  aloqalariga  ham  katta  e’tibor  berildi. 
Mazkur  masalada  ham  Rossiya  o‘z  xohish-istagini  majburan 
qabul  qildirgan.  Chunonchi,  boj  UVlovlari  Rossiya  tovarlari  qiy- 
matining  5%  miqdoridan  oshmasligi  belgilab  qo‘yildi.  Biroq, 
Rossiya shartnomaning  ana shu bandini ham amalda bajarmagan. 
Oqibatda,  o‘zaro  munosabatlar  tobora  keskinlashib  borgan.
91

---

1.  Xiva xonligining Osiyo davlatlari bilan aloqalari haqida nimalarni 
bilib oldingiz?
2.  Rossiya — Xiva  munosabatlariga xos xususiyatlami qayd eting.
3.  Podsho Rossiyasi Xiva xonligiga qanday maqsadlarda ekspeditsiya- 
lar yuborgan  edi?
4.
  „Majburiyatlar akti“  shartnomasining mazmuni haqida nimalarni 
bilib oldingiz?