Q usmonov, U. Jo‘rayev, N. Norquloy о ‘zbekiston tarixi

28-  §.  Qoraqalpoqlarning  ijtimoiy-iqtisodiy  hayoti
Qoraqalpoqlar  ijtimoiy  hayotida  urug‘- 
Ijtimoiy  ahvol 
chilik,  qabilacliilik munosabatlari,  aho-
lining tabaqalarga bo‘linishi  ancha  kuclili  edi.  Har bir urug‘  yoki 
qabilaga  biylar  boshchilik  qilardi.  Harbiy  qismlami  botirlar 
boshqarardi.  Alioli  orasida  ruhoniylar,  shayxlar,  xo‘jalaming 
o‘mi  ham  katta  edi.  Ovul boshlang‘ich  ma’muriy bo‘g‘in bo‘lib, 
ulaming  butun  hayotiga  Oqsoqollar  kengashi  rahbarlik  qilardi.
10 5

---

Shuningdek,  qoraqalpoqlarda  yuzboshi,  mirobboshi,  qozi,  rais 
kabi  ma’muriy  mansablar  ham  bor  edi.  Mirob  suv 
taqsim- 
lovchi  hisoblangan.
Biylik lavozimiga ilgarilari urug‘  yig‘inlarida  saylangan bo‘lsa, 
qoraqalpoqlar  Xiva  xonligiga  bo‘ysundirilgach,  xon  tomonidan 
tayinlanadigan  bo‘ldi.  Xon  tomonidan  tayinlangan  biyga boshqa 
biylar  bo‘ysungan.  Amudaryoning  sod  tomonidagi  Qo‘ng‘irot, 
o‘ng  sohilidagi  Chimboy  qoraqalpoqlarning  bosh  ma’muriy 
markaziga aylanadi.
Aholi orasida mulkiy tabaqalanish ham kuchayib bordi. Yerga 
jamoa  bo‘lib  egalik  qilish  asta-sekin  barham  topib,  katta  yer 
egalari  tabaqasi  vujudga  keldi.  Chorvachilikda  minglab  qoramol, 
qo‘y-echki,  yilqi,  tuyalarga  ega  tabaqalar  shakllandi.  Juda  ko‘p 
baliq  ovlanadigan  suv  havzalari  ham  alohida  kishilar  tomonidan 
egallanib  bordi.  Natijada  yersiz,  chorva  mollarisiz  kambag‘allar 
soni  ko‘payib  bordi.  Ular boylardan  yemi  ijaraga  olib  ishlashga, 
chorva  mollarini  boqib  kun  kechirishga  majbur  boddilar.