Q usmonov, U. Jo‘rayev, N. Norqulov o zbekiston tarixi

18- §. Buxoro amirligi XIX asrning birinchi yarmida
Buxoro Amir Haydar 
Amir M a’sum Shohmurod vafot etgach, 
hukmronligi davrida 
taxt§a ° ‘§ ‘И Amir Haydar 
o'tirdi 
(1800—
1826). Mahalliy hukmdorlar — beklar 
hamda yirik zodagonlar markaziy hokimiyatga qarshi yana kurash 
boshladilar. Ayniqsa, markaziy hokimiyatning o‘lpon yig‘uvchi- 
lari o‘zboshimchaligidan norozi bo‘lgan Marv turkmanlarining 
1800-yildagi qo‘zg‘olonini Amir Haydar qattiqqo‘llik bilan 
bostirdi. Biroq marvliklar 1804-yilda yana qo‘zg‘olon ko‘tardilar. 
Bu safar qo‘zg‘olonchilarga Marv hokimi, Amir Haydaming 
inisi Dinnosirbek boshchilik qildi. Uning maqsadi Xiva xoni 
Eltuzar yordamida Buxoroda oliy hokimiyatni egallash edi. Amir 
Haydar vohani suv bilan ta ’minlab turgan Sultonbandi to ‘g‘onini 
buzdirib tashladi. Suvsiz qolgan Marv turkmanlari jang qilmay 
shahami tark etishga majbur bo‘ldilar. Turkmanlarning qolgan 
qismi esa Zarafshon daryosi vodiysiga ko‘chirildi. Dinnosirbek esa 
oilasi va 100 nafar odamini olib Eronga qochib ketdi.
1800-yilda Qarshi viloyatida va Kattaqo‘rg‘onda ham xalq 
qo‘zg‘olonlari bo‘ldi.
Doimiy urushlar fuqaro gardaniga har xil soliqlar solini- 
shini va majburiyatlami yukladi. Bu esa fuqarolami xonavayron 
qildi. Oqibatda, 1821-yili Miyonqolda ham qo‘zg‘olon ko‘tarildi. 
Kattaqo‘rg‘on, Chelak, Yangiqo‘rg‘on qo‘zg‘olonchilar qo‘liga 
o‘tadi. Bu paytda Amir Haydar Xiva va Qo‘qon xonlari hujumlarini 
qaytarish bilan ham band edi. Qo‘zg‘olonchilar amiming inisi 
Isoqbekni o‘zlariga amir qilib olib, Samarqandni yana qamal 
qiladilar va Karmanaga qarshi yurish boshlaydilar. Amir Haydar 
Xiva qo‘shinining amirlik yerlaridan olib chiqib ketilishiga erishadi. 
Shundan keyin u butun kuchini qo‘zg‘olonchilarga qarshi 
tashlash imkoniga ega bo‘ladi. 1825-yilning bahorida Amir Haydar 
Yangiqo‘rg‘on va Chelakni egallaydi. Lekin qo‘zg‘olonchilaming 
kuchini sindirolmaydi va qo‘zg‘olonchilarga yon bosishga, ularning 
mulki daxlsizligi xususida yorliq berishga majbur boladi.
1826-yilda amirlik taxtiga