Q. Shodiyeva nutq 0 ‘stirish uslubiyoti

M a sh g ‘ulotning navbatdagi 
bosqichida o ‘yin u n c h a katta 
b o l m a g a n guruh ishtirokchilari — ikki-uchta bola bilan o ‘tka- 
ziladi. U la r n im a q a y e rd a ekanligini k o'rsatish ga o'rgatiladi. 
M asalan, „M ushukclia q a n i? K u chukcha qani? X o ‘rozcha qani?“ 
Bu y o ‘l bilan nim a q a y e rd a ekanligini topishga o'rgatiladi. M a ­
sa la n , „ Q o ‘g ‘irchoqni to p , kuchukchani t o p “ ; aytilgan narsani 
( p r e d m e t n i) tasvirdan to p is h va uni tarbiyachiga (kattalarga) 
uzatish (berish); „A yiqchani to p va uni m enga ber. M ushukchani 
to p , uni m enga b e r“ kabi. Bir m ashg‘ulotda foydalaniladigan 
rasm la r soni 6 — 8 taga yetkaziladi. Sekin-astalik bilan bolalarga 
t a n is h b o l g a n n a rs a - b u y u m l a r n i n g (jonli o b ye ktla r) harakati 
tasvirlangan rasmlar k o ‘rsatiladi. Bolalar endi tarb iy ac h i-h a m - 
shira (kattalar) nutqidagi 2 — 3 s o ‘zdan iborat b o 'lgan gaplarni 
e s h ita d ilar va unga taqlid qila boshlaydilar. M asalan, tarbiyachi 
rasm n i k o ‘rsatib: „Q arag in , q izch a o ‘tiribdi. Bu qizc h a esa kara- 
v o td a uxlayapti. M u sh uk sut ichyapti“ , deydi. U shb u m ashg'u- 
lotni q ay ta o 'tkaz g a n d a , bolalarg a tanish b o ‘lgan rasmdagi tas- 
virlar b o 'y ic h a savollar b e rish kerak: „Salim, bu rasm da nima 
tasvirlangan? Q o ‘g ‘irchoq n im a qilyapti?"
Sekin-astalik bilan n a rsa -b u y u m tasvirlangan predmetli rasm­
lar b o ‘y icha o ‘tkazilad ig an m a s h g ‘ulotlarning vazifasi m urak- 
kablashib boradi. Endi b o la la rd a rasmda tasvirlangan predm etlar- 
n in g kattaligini, n a rsa -b u y u m larn in g rangini, turli holatini aytib 
berish ko ‘nikm a va m alakalari shakllantirib boriladi. Masalan, 
k u c h u k c h a kichkina va q o p - q o r a ; qizil va sariq kubiklar; qizcha 
yu g u ry ap ti, yiqilib tu s h d i, y ig la y a p ti.
N u tq n i rivojlantirishga oid ishlarni tashkil etishda, ayniqsa, 
xalq og'zaki ijodiyoti n a m u n a la rid a n , bolalar yozuvchilarining 
asarlarid a n ham kcng foydalaniladi.
Tarbiyachi t o m o n id a n hikoya qilib berilgan ertaklar, o'qib 
be rilgan hikoya va y o d d a n aytib berilgan she'rlar, s o ‘z o ’yinlari, 
h a z il-m u to y ib a la r bo lalarda obrazli nutqni tarbiyalashga yordam
berad i. Bolalar n utqida turli intonatsiyalarning shakllanishida, 
tovushlarni to ‘g‘ri talaffuz etishga o'rgatishda asosiy material b o l ib
h iso b lanad i. Bola n u tq in i rivojlantirish b o ‘yicha ishlar mash- 
g ‘u l o td a n tashqari v a q td a — kundalik tartib daq iqalarida ham 
a m a lg a oshiriladi. O vqa tla n ish . yuvinish, kiyinish vaqtida bolalar

---

turli h a r a k a tla rn i bajaradilar. K a t t a l a r n i n g n utqi y o r d a m i d a
qoshiqni t o ‘g lri ushlashga, o zo d a va tartibli ovqatlanishga, q o ‘lini 
sovunlab yuvishga va sochiqqa artishga, uyqudan oldin yechinishga 
va hokazolarga o ‘rgatiladi. N a tija d a b o la la r ju d a k o ‘p n u tq iy
n a m u n a la rn i idrok ctad ilar va u l a r n i n g m a z m u n in i t u s h u n i b
olishga o ‘rganadilar. N utqni tu sh u n ish asosida bolada faol n u t q
shakllanadi.
Kundalík tartibning ayrím ja r a y o n la rid a bolalarda sust n u t q
rivojlanadi. m a s a la n , o v q a tla n ish d a , u y q u g a yotishga t a y y o r -
lanishda. Bu kund alik tartib ja r a y o n id a g i kattalarning n u t q i ,
bolalarda m a 'l u m bir ish-harakatni bajarish u c h u n iroda k u c h in i 
sarf etishga qaratilgandir. M asalan, q o shiqni ushlash, s h o ‘rva 
t o ‘kilib ketm asligi u c h u n kosani t o ‘g ‘ri q o ‘yish, k o ‘y l a k n i n g
tugmasini taqish va yechish, paypoq va tuflini (shippakni) yechish.
Bizga m a 'lu m k i, bolalarning m ustaqil o ‘yinlari bilan n u tq n i 
rivojlantirish o'rtasida mustahkam b o g liq lik bor. Bolalar o ‘yininin g 
takomillashishi bilan nutq h a m tak om illashadi. Bolalar m u sta q il 
o ‘yin faoliyati jarayonida o ‘y in c h o q la r bilan turli ha ra k a tla rn i 
bajaradilar: q o ‘g ‘irchoqni qoshiq bilan ovqatlantiradilar, p r e d m e t
(narsa-bu yu m n i) va uning qismlarini sinchiklab k o ‘rib c h iq a d ila r, 
q o ‘l bilan pred m e tn in g shaklini tekshiradilar. M ana shu ja r a y o n d a
katta kishilar ishtirok ctishlari va b o la la r o ‘yinlariga rah b a rlik
qilishlari lozim. Bolalar o ‘yiniga rahbarlik qilganda savollar be rish
usulidan foydalanish maqsadga m uvofiqdir. Bu savolga bola s o ‘z 
bilan javob beradi yoki h arakatlarni bajarib ko ‘rsatadi. B o la la r­
ning javoblariga qarab, kattalar kelgusi nutqiy m u o m a la u c h u n
y o ‘l tanlaydi.
M asalan, o ‘yin vaqtida q u lay d a q iq a n i tanlab, tarb iy a c h i 
boladan so'raydi: „K arim , sen g*ishtchalardan nim a q u r d in g ? “ 
Bola: — „ U y “ . „B u uyda kim lar y a sh ay d i? “ Bola bu savolga 
o ‘yinchoqlarini ( q o ‘g ‘irchoq, x o ‘roz, k u c h u k c h a va h o k a z o la rn i) 
k o ‘rsatadi yoki j im turadi. Agar b ola savolga to 'g 'ri javob b e rs a , 
tarbiyachi savol berish ni d av o m ettiradi: „B u uyda yana k im
yashaydi? Katta uy qurish k e r a k m ik a n ? “ Agar bola s o 'z la r n i 
ishlatishda qiynalsa, u o 'y n a y o tg a n h a m m a o ‘y in c h o q la rin in g
nomlarini aytib berishi kerak. S o 'z n i b ir n e c h a m arta k e tm a - k e t
takrorlash lozim . S o ‘ngra o ky inn i tashk il etish kerak, o ' y i n -
choqlarni ko ‘chaga olib chiqish va u y e rd a qoldirmaslik h a m d a u y
va o 'y i n c h o q l a r h a q id a q i s q a c h a s o ‘z la s h i s h , s o ‘z l a s h i s h n i
2 — 3 m arta takrorlash lozim.

---

4 - §. Ilk yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirishda 
t a ’limiy o ‘yin va m ashg‘u lo tla r, u larg a qo ‘yila- 
digan ta la b la r
Kichkintoy u c h u n t a ’lim shakllaridan biri bu t a ’limiy o ‘yindir. 
T a ’lim ning o ‘yin shakli ilk yosh davrida asosiy usul hisoblanadi. 
K undalik hayot ja r a y o n id a , kundalik tartib daqiqalarida (yuvi- 
nish, kiyinish, o vq atlanish va hokazolarda), shuningdek, sayrda, 
o kyinlarda bola bilan m u lo q o td a bo'lish natijasida ularni ko‘p 
narsalarga o ‘rgatish m u m k in .
A m m o tarbiyachi t o m o n i d a n maxsus tashkil etilgan t a ’limiy 
o ‘yin va m ash g‘u lo tla r t a ’lim ning faol shakllaridan biri b o ‘lib 
hisoblanadi. T arb iy achi m ash g ‘ulotning bu shakli orqali bolalar- 
ning idrokini rivojlantiradi, ular yoshiga m os bo'lgan m a ’lu- 
m otlarni beradi, a y rim m u h im sifatlarni va malakalarni shakl- 
lantiradi.
M a sh g 'u lo tn in g tashkiliy xarakteri u lar u c h u n kundalik tartib 
d a q iq a la rid a m a x s u s ajra tilg a n vaqt ta rb iy a c h ig a m a s h g ‘u lot 
m az m u n in i o ld in d a n o ‘y!ab q o ‘yishga, bolalar o ‘yinini tanlashga, 
h a m m a bolalarga t a ’sir etishga imkoniyat beradi.
Tarbiyachi t a ’lim iy o ‘yin va mashg‘ulotlarni „Bolalar bo g ‘- 
chasida ta'lim -ta rb iy a d a s tu ri“ asosida rejalashtiradi.
Agar tarbiyachi t a ’limiy o ‘yin mashg‘ulotlarini tashkil etish 
ja ra y o n id a q a n d a y vazifalar hal etilishini a n iq t a s a w u r etsa, u 
vaqtda o ‘yind an yaxshi natijalarni kutish m u m k in . T a ’limiy o ‘yin 
m ash g ‘ulotlari b o lala rn in g aqliy tarbiyasi u c h u n m uh im b o ‘lgan 
ja r a y o n d ir . M a s h g ‘u lo t v a q tid a b o lala rn in g aqliy rivojlanishi 
u c h u n zarur b o l g a n sifatlar, y a ’ni diqqatini bir joyga t o ‘plash 
malakasi hosil b o ‘ladi, k o ‘rsatilgan harakatlarni, aytilgan so'z- 
larni takrorlash istagi vujudga keladi.
T arb iyachi b o la la r d iq q a tin i tortish, qiziqishini uyg‘otish 
o rq a li aqliy r iv o j la n i s h n i n g asosiy s if a tl a r i d a n biri b o ’lgan 
qiziquvchanlik faoliyatiga asos soladi. 
Q i z i q u v c h a n l i k tufay li 
kichkintoy m ash g 'u lo tg a jo n -d ili bilan qatn ashadi, uni sabrsizlik 
b ila n k u ta d i, u n d a n x u r s a n d b o l a d i . K a tta la r n i ting lashg a, 
k o ‘rsatilayotgan p r e d m e tg a diqqat bilan qarashga o ‘rgangan bola 
m a ’lum bir bilim hajm ig a ega b o l a d i . U turli narsa-buyum lar 
haqida k o ‘p m a 'lu m o tla r n i, y a ’ni ularning nim a uchu n m o ‘l- 
jallanganligini, tash qi ko'rin ish in i, xususiyatlarini, shaklini, ran- 
gini, katta-kichikligini, hajm ini, og'irligini, m aterialning sifatini

---

va h ok azolarni bilib oladi. U n in g idroki rivojlanadi v a t a k o m il -
lashadi.
T a ’limiy o 'y in mashg‘ulotlari o rqali bolalar o ‘z atroflaridag i 
predm etlar, hodisalar haqidagi m a ’lu m o tla rn i yaxshi o ‘z la sh tirib
oladilar.
S h u nin g de k, ta'lim iy o ‘yin m a s h g ‘ulotlari bolalarni a x loqiy 
to m o n d a n tarbiyalashda m a 'lu m b ir ahamiyatga ega. Ularda sekin - 
astalik b ila n teng d osh lari o ‘r ta s id a faoliyat k o ‘rsa tish , t a ’sir 
o ‘tkazish m alakalari hosil b o 'lib b o rad i. A w a l boshqa b o la la rn in g
yonida ularga xalaqit berm asdan, o ‘yinchoqlarini tortib o lm a s d a n , 
o ‘zi h a m b o s h q a narsalarga c h a l g ‘i m a s d a n n i m a d i r q i li s h n i
o ‘rganadi. S o ‘ngra boshqa b o lala r bilan birgalikda (h a m k o r lik d a )
f a o liy a t k o ‘rs a tis h g a o ‘r g a n a d i : o ‘y i n c h o q l a r n i , s u r a t l a r n i ,
hayvonlarni birga k o ‘radilar, birgaiikda raqsga tushadilar, y u r a -
dilar va hokazo.
Shu ni yaxshi esda tutish k e ra k k i, m ashg‘ulotlar b o l a l a r d a
yaxshi kayfiyatni vujudga keltirishi lozim. Bolalarda m a s h g 'u l o t
vaqtida vujudga kelgan yaxshi kayfiyat, quvnoqlik h is -tu y g ‘ulari 
bolaning ilk yoshdagi davrida n u t q n in g muvaffaqiyatli rivojlani- 
shiga z a m in b o i i b , kelgusida tarb iy a c h i u c h u n katta a h a m i y a t
kasb etadi.
T a 'lim iy o ‘yinlar va m a s h g ‘u lo t!a rn in g qiziqarli boMishi va 
n utq ni rivojlantirishga oid v a zifalarn in g muvaffaqiyatli a m a lg a
oshirilishida tarbiyachi quyidagi t a ’limiy talablarga a m a l qilishi 
kerak:
1. 
A gar ta'lim iy o ‘yin va m a s h g ‘ulot!ar reja asosida tashk il 
etilsa, yaxshi natijalarga erishiladi. T arbiyachi old in d a n „ B o la la r
b o g ‘c h a sid a ta 'lim -ta rb iy a d a s t u r i “ d a n nutqn i riv o jla n tirish g a
taalluqli boM imni yaxshi o ‘r g a n i b , m a te ria ln i m a s h g lu l o t l a r
b o ‘yicha taqsimlab chiqadi. 0 ‘quv matcrialini taqsimlashda k e tm a -
ketlik va o ddiydan m urakkabga t o m o n borish t a ’iim iy p rin sip ig a
amal qilinadi. Ayrim buyumlar va o ‘yinchoqlar bilan tanish tirishd a 
ha m o d d iy d an murakkabga t o m o n boriladi. Bu vazifani bajarish
d av o m id a bolalar bir vaqtning o ‘z id a p redm etlarni bilib o lishga, 
ularning n o m in i aytishga, u lar b ila n turli harakatlarni baja rish g a
o ‘cganib oladilar.
Dastlabki m ashg‘ulotda b o la la r n a rsa -buyum larnin g n o m in i
aytm aydilar, balki tarbiyachi a y tg a n narsalarni k o ‘rsatadilar, olib 
keladilar. Keyingi m ash g 'u lo tla rd a esa asta-sekinlik bilan n a rs a -
b u y u m la rn in g no m ini t o ‘g ‘ri aytishga, ularning sifatiga b o g ‘liq

---

h olda harakatlar bajarishga o ‘rgatilndi. Shu tariqa, bolalarda sekin- 
astalik bilan tafakkur, n u tq rivojlanadi, te v a ra k -a tro f t o kg ‘risidagi 
bilim lari boyib boradi.
2. Dasturdagi ish vazifalari va m az m u n n in g muvaffaqiyatli 
a m a l g a oshirilishida m a s h g ‘ulotlarni tak ro rla s h talab etiladi. 
Belgilangan dastur vazifalarini guruhdagi h a m m a bolalar cgal- 
lashlari zarur. A m m o b ir m a s h g ‘ulotdayoq bung a erishib b o ‘l- 
m aydi. C hunki g u r u h d a turli m h iy xususiyatlarga va qobiliyatga 
ega boMgan bolalar bor. Ba'zi bir bolalar bir m ash g ‘ulotdayoq 
narsalarn ing no m ini t e z ayta dila r yoki ularda n im a n id ir bajarish 
istagi vujudga keladi. B a ’zi bolalar esa aytilgan narsalarning n o ­
m in i yoki ish-harakatni u z o q vaqt davomida bilib oladilar.
M ashg‘ulotda hosil qilingan bilim va malakalar yetarli darajada 
m u sta h k a m b o lish i, u n d a n bolalar o ‘z o ‘yinlarida, kundalik tartib 
daqiqalarini bajarish vaq tid a foydalana olishlari kerak. Bunday 
n a ti ja l a r g a esa m a s h g ‘u l o t l a r n i tak ro rla sh o rq a li e rishiladi. 
M a sh g ‘ulotlarni bir k u n d a 2 m artadan 4 m artagacha takrorlash 
m u m k i n . T akrorlash d a s t u r m azm u n i s a q iangan hold a, turli 
ko'rinishlarda amalga oshiriladi. Masalan. „Ajoyib xaltacha“ ta'limiy 
o ‘yinida bolalarni narsalarning o ‘lchamini, katta-kichikligini bilib 
o lis h g a o 'rg atish u c h u n b ir m ash g‘u lo td a k a tta va kichkina 
s h a r c h a la r d a n f o y d a la n is h m u m k in . Ikkinchi b o r takrorlash 
m ash g ‘ulotida esa katta va kichkina qo‘g ‘irchoqlar tanlanadi.
3. T a k ro rla s h d a n k e y in h a m qivnalayotgan b o lala r bilan 
yakk am a -y a k k a tarzd a ishlash. Bu usul guruhdagi h a m m a bolalar 
bilan o rtiqcha qayta tak ro rla s h d a n xalos etadi va zerikishning ol- 
dini oladi. Mashg‘u lo td a n keyin, b o ‘sh vaqtda kattalar m ashg‘ulot 
v a q tid a materialni o ‘zlashtirish da qiynalgan bolalar bilan yak­
k a m a -y ak k a tarzda s h u g ‘ulianadi. Masalan. kubiklarni ustma-ust 
te r is h , qurilgan uyni b u z is h , uni qayta q u ris h , sh un in g d c k , 
o ‘y n a b turib ayrim s o ‘zni yoki tovushlar birikmasini takrorlash 
va hokazo.
4. M ashg‘ulotni e m o ts io n a l tarzda. ta 'sirc h a n qilib o ‘tkazish. 
M a s h g ‘u lo tn i t a k r o r la s h o rq a li gu ru h dag i h a m m a bolalarda 
m ustah kam bilim va m alakalarni hosil qilgandan keyin ham, ularda 
m a s h g ‘ulotga b o l g a n qiziqishni saqlash kerak. Kattalar ulardan 
n im a n i talab etsa, s h u la r n in g hammasini b a jo n - u dil bajarish 
istagini s o ‘ndirmaslik lozim . Ilk yoshdagi bolalarda hali ixtiyoriy, 
iro d a v iy kuch yaxshi riv ojla n m ag a n b o ‘ladi, b o s h q a c h a qilib 
a ytg a n d a , qiziqish u y g 'o tm a g a n narsani bajarishga o ‘zini majbur 
58

---

qila olm aydi. Shuning u c h u n tarb iy ac h i bolalardagi b u x u s u - 
siyatlarni hisobga oigan holda, m a s h g ‘ulotlard a bolalar d iq q a tin i 
o ‘ziga tortu vch i, ularda qiziqish u y g ko tuvchi, tashqi k o ‘rinishi 
bilan jo z ib a d o r b o ‘lgan n a r s a - b u y u m la r d a n foydalanish kerak. 
Ju m la d a n , rasm lar rangli b o ‘lishi, o 'y i n c h o q la r b u tu n , s in m a g a n
boMishi, g ‘is h t c h a la r , s h a rla r, k u b i k la r t o z a , c h ir o y l i, t u r l i
ranglarga b o ‘yalgan bo'lishi kerak.
5. T a ’lim iy prinsiplarning asosiy larid an biri — b u k o ‘rsa t- 
m alilikning s o ‘z bilan mos kelishi. Bizga m a'lu m k i, ilk y osh d a g i 
bolalar atrofini o 'r a b turgan n a rs a - b u y u m la r n i q o ‘llariga olib 
ko'radilar, m u m k in b o is a , shu n a rs a -b u y u m la r bilan o ‘ynaydilar. 
Tarbiyachi bolalarning b u xususiyatlarini hisobga olib, m a s h -
g kulotda ko'rgazmalilik usulidan k e n g foydalanadi, y a ’ni n a r s a -
b u y u m la r k o ‘rsatiladi, ularni u sh la b k o ‘rishga im k o n b eriladi, 
sayr vaqtida yu k mashinasi k o ‘rsatiladi, bolalarni dera z a o ld ig a
olib kelib, y o m g ‘ir yoki q o rn in g y o g ‘ishini kuzattiradi. K a tta la r
qan d ay m e h n a t qilishlari (k iy im -k e ch a k la rn i dazm olJayotganini, 
bolalar o ‘yinchoqlarini tu z a tay o tg a n in i va hokazolar)ni k u z a tis h
u c h u n m axsus m ash gkulo tlar tashkil etiladi.
6. M a sh g 'u lo td a bolalarning faol h arak at qilishlariga i m k o n
yaratish ilk yoshdagi bolalar n u tq in i rivojlantirishga ijobiy t a ’sir 
e ta d i. M a s a l a n , t a r b iy a c h i b o l a l a r b ila n q a fa s d a g i q u s h n i
kuzatayotib, u haqida gapirib b e ra d i. M a sh g 'u lo tn in g o x irid a
tarb iyachi b o la la rd a n q u s h c h a q a n d a y u c h ish in i k o ‘r s a t is h n i
s o ‘raydi. Bu bilan tarbiyachi b o la la rn in g xona b o ‘ylab q o l l a r i n i
ikki t o m o n g a yoyib (xuddi q u s h n in g q a n o t qoqishidek) y u g u rib
harakat qilishlariga imkon beradi. B olalarning harakatlanish faol- 
ligi h a m m a m ash g kulotlarda bir xilda b o l m a y , balki q o ‘yilgan 
vazifalarga qarab, b a ’zi birlarida k o 'p r o q , b a ’zilarida esa k a m r o q
b o ‘ladi.
7. M a sh g kulotning davomiyligi. M a sh g ‘ulotning q a n c h a d a -
vom etishi bolalarning m ash g ku!otdagi faolligiga va e m o t s io n a l
holatiga b o g ‘liq. Agar m a s h g ‘u!ot d a v o m id a ular h a ra k a tla n is h
i m k o n i y a t i g a ( s tu lc h a s id a n t u r i b , t a r b i y a c h i a y tg a n n a r s a -
b u y u m n i olib kelsa) ega b o ‘lsa, m a s h g 'u lo tn i 8 — 10 d a q i q a
davom ettirish mumkin.
A g a r t a r b i y a c h i b o l a l a r d a c h a r c h o q a l o m a t l a r i n i s e z s a
( u l a r n i n g f a o l l i g i s u s a y a d i , b o s h q a n a r s a l a r g a t e z - t e z c h a l g ‘iy
b o s h l a y d i ) , m a s h g ' u l o t n i t u g a l l a s h i v a b o l a l a r g a e r k i n h a r a k a t
q i l i s h , o ' y n a s h i m k o n i n i b e r i s h i k e r a k .

---

8. M ashg'ulot va ta 'lim iy o ‘yin to kg ‘ri tashkil etilgandagina. 
u muvaffaqiyatli o ‘tadi. M a s h g ‘ulot va o ‘yinlar kundalik tartihda 
ajratilgan maxsus vaqt d a v o m id a o ‘tkaziladi: n o n u s h ta d a n keyin 
ertalabki soatda, sayr vaqtida, kunduzgi u yqudan keyin bolalar 
o v qatlanib b o l g a c h , k u n d u z i ikki marta uxlaydigan kichkintoy- 
lar bilan ikkinchi c h in iq tirish vaqtida s h u g ‘ullaniladi.
9. Bolalarning yoshi va shaxsiy xususiyatlarini hisobga olish 
h a m m ash g‘ulot va t a 'l i m i y o ‘yinlarni t o ‘g ‘ri tashkil etishda katta 
aham iyatg a ega. Bolalar b o g ‘chasiga hali j a m o a hayotiga o 'rg an - 
m a g a n yoki s h a r o i tg a s e k in lik bilan m o s la s h a d ig a n b o lala r 
kelishadi. 1 y oshdan 1 y o s h -u 6 oylikkacha b o l g a n boíalarda 
birgalashib faoliyat k o ‘rsatish malakasi hali rivojlanmagan b o ‘- 
ladi. S hu nin g u c h u n yilning boshida m ash g ‘u lo tlar yakkam a- 
yakka shaklda olib boriladi. Tarbiyachi har bir bolaning oldiga 
kelib, rangli s h a rc h a la rn i k o krsatishni taklif etadi yoki q o ‘g kir- 
c h o q n i k o ‘rsatib, u b i la n so 'zlashish g a, o 'y n a s h g a undayd i. 
T arbiy ach i shu tariqa, b o g ‘c h a g a yangi kelgan bolalarni sharoitga 
o 'r g a t i b boradi. S h u n i n g d e k , h a r bir b o la n in g rivojlanganlik 
d a ra ja s in i, o ‘ziga xo s xu susiy atlarin i bilib o la d i, u la r bilan 
yaqinlik, o ‘rtoqlik m u n o sa b a tla rin i o 'rn ata d i, ishonchni vujudga 
keltiradi, m uloqotga kirishish istagini uyg'otadi.
1 yoshdan 1 y o s h -u 6 oylikkacha bo'lgan boíalarda birgalikda 
m a s h g ‘ulotda q atn ashish m alakalari hali u n c h a taraqqiy etm agan 
b o ‘ladi. Shuning u c h u n bola 1 yoshga t o klgandan keyin u bilan 
asosan yakkama-yakka m a s h g ‘ulotlar o‘tkaziladi. H a m m a bolalarni 
g u r u h m ashgkulotlariga birlashtirish yaramaydi.
Bolalar ikki va ikki yarim yashar b o klganlarida bir-birlaridan 
a n c h a farq qiladilar, u la r n in g rivojlanish darajalari, bilimlari va 
k o knik m alarni o ‘z!ash tirish qobiliyatlari h am h a r xil bo'ladi. 
Bolalar guruhlarga a w a l o yoshlariga qarab ajratiladi.
1 yosh-u 3 o y likkacha b o 'lg an bolalar ikkinchi bir guruhga, 
l y o s h -u 3 oylikdan 1 y o s h - u 6 oylikkacha b o ‘lgan bolalar 
ikkinchi bir guruhga, s o 'n g ra I yosh-u 6 oylikdan 2 yoshgacha 
b o 'lg a n bolalar u c h in c h i bir guruhga birlashtiriladi. Guruhlarni 
tashkil qilishda b o lala rn in g sog‘ligki, oiladagi tu rm u sh sharoiti, 
rivojlanish darajasi va b o s h q a la r hisobga olinadi. M asalan, kichik 
g u ru h g a 1 yosh-u olti oylik d an biroz oshgan bolalardan bir- 
ikkitasini, aksincha, k a tta guruhga esa hali 1 y osh-u 6 oylik 
b o 'lm a g a n , biroq ta k lif etilgan mashg'ulot materialini egallash 
qobiliyatiga ega b o l g a n bolalar birlashtirilishi m um kin.

---

„B olalar bog'chasida t a 'l i m - ta r b iy a dasturi“ da ilk yoshdagi 
bolalar nutqini o ‘stirishga d o ir vazifalarni amalga oshirish u c h u n
turli o ‘y i n - m a s h g ‘ulotlarni o ‘tk a z is h ta k lif etiladi. Bu o ‘y in - 
m ash g‘ulo tlard a o ‘y in ch o qlard an , s uratlardan, tevarak-atrofdag i 
b u y u m la r d a n , jon li o b y e k tla rd a n k eng foydalaniladi. Q u y i d a
bunga bir q a n c h a misollar keltiram iz.
9 — 12 oylik bolalarning n u t q q a tayyorgarlik b o sq ic h la rin i 
rivojlantirish b o 'y ic h a 3 — 5 — 6 b o la bilan o ‘tkaziladigan o ‘y in - 
m a s h g ‘ulotlar.