Q. Shodiyeva nutq 0 ‘stirish uslubiyoti

(aaauuu)
ta la ffu z etishlarini k u z a ti b b o ra d i.
M a s h g ' u l o t n i n g i k k i n c h i q i s m i d a q u y i d a g i b u y u m l a r n i
tayyorlaydi: t o ‘siq, c h ild irm a , q o ‘n g ‘iroq, s h iq ild o q o ‘y i n c h o g ‘i, 
b o Íg ‘a c h a . Bu b u y u m l a r n i n a v b a t b i l a n b o la la r g a k o ‘r s a t a d i ,
u l a r n i n g n o m i n i aytadi, q a n d a y o v o z c h i q a r is h i n i t i n g l a s h n i
t a k l i f e ta d i. B o la la r h a m m a b u y u m l a r n i n g n o m l a r i n i , q a n d a y

---

o v o z c h i q a r i s h i n i y a x s h i l a b o 'z l a s h t i r i b o l g a n l a r i d a n s o ‘ng, 
b u y u m l a r n i t o ‘siq o r q a s ig a y a shira di va turli h a r a k a t la r n i bajarib, 
n i m a n i n g o v o zin i e s h ita y o tg a n lik la rin i t o p is h la rin i u la r d a n s o k- 
ra y d i. M a s h g ‘u l o t d a n s o ‘n g q o ‘ngkiroq, c h i l d i r m a , s h iq ild o q , 
b o l g 'a c h a stol u s t id a q o l d i r ila d i , bolalar ularn i o ‘ynaydilar.
S h u n d a y qilib, m a s h g ‘u lo tla rd a va m a s h g ‘u l o t d a n tashqari 
v a q t l a r d a u z l u k s i z t a r z d a t u rli to v u s h la r g a t a q l i d q i lis h d a n
f o y d a la n i s h j a r a y o n i d a n u t q n i n g toviish t o m o n i n i shakllantirishga 
e r is h a m i z . Ish n in g b u b o s q i c h i d a (1 y o s h - u 6 o y lik d a n 3 y o s h - 
g a c h a ) b o la la r y o s h ig a m o s ravishda to v u s h g a taqlid qiluvchi 
o ‘y i n l a r , h a z i l - m u t o y i b a l a r , a s h u l a l a r , h i k o y a l a r , s h e ’rla r 
m a s h g ' u l o t t a r k i b i g a k i r i t i l a d i . U s h b u g u r u h l a r d a d a s t u r d a
k o ‘rs a tilg a n t o v u s h l a r g u r u h i u s tid a ish lash b o ‘y i c h a m a s h -
g 'u l o t l a r „ M a k ta b g a c h a ta rb iy a yoshidagi bolalarni t o ‘g ‘ri talaffuzga 
o ‘r g a tis h “ n o m li q o ‘l l a n m a d a t o l i q o ‘z aksini t o p g a n .
I I . 3 — 5 yoshli b o la la rd a nutqning tovush madaniyatini 
tarbiyalash m a s h g ‘ulotlarini tashkil etish 
va o 4 k a z is h usiubiyoti
3 
y o s h d a n 5 y o s h g a c h a b o ‘lgan b o la la r n u tq i rivojlanishda 
d a v o m e tadi. Bu y o s h d a b o la lug‘ati k e n g a y a d i, a n iq bo'lib, 
ta k o m i ll a s h a d i . U l a r n u t q n i n g g ra m m a tik s h a k ll a r id a n t o ‘g kri 
fo y d a la n a d ila r, u n c h a k a tt a a h a m iy a tg a cga b o 'l m a g a n ertaklarni, 
h ik o y a la r n i q ay ta h i k o y a q ila oladilar, suratdagi asosiy m a z m u n n i
tasv irlay oladilar. S h u n i n g d e k , n u tq n in g to v u sh t o m o n i h a m tez 
rivojlanadi. Bolalar o n a tilidagi tovushlarning k o ‘pini t o kg ‘r‘ talaftiiz 
e t a d i l a r , s o lz va j u m l a la r n i a n i q va ravshan talafTuz etish malakasi 
hosil b o kladi, o v o z d a n t o ‘g kri foydalanishni o ‘rga nadilar, n u tq n in g
t e m p i n i (tezligini) k u z a t a boshlaydilar.
Bu yosh d ag i b o la l a r n u t q i n in g tovush m a d a n i y a tin i shakl- 
lantirishning asosiy vazifasi — o n a tilidagi h a m m a tovushlarni t o kg ‘ri 
t a l a f f u z e t i s h g a o ‘r g a t i s h d a n , f o n e t i k e s h i t u v m a l a k a s i n i
riv o jla n tiris h d a n ib o ra td ir. Bu vazifalar bilan b i r q a to r d a , tovush 
m a d a n i y a ti n i s h a k l l a n t i r i s h n i n g b o sh q a boMimlari y u z a sid a n ham
is h la r olib b o rilad i, c h u n o n c h i : vaziyatga q a r a b o v o z balan d li- 
g i n i o kz g a r t i r i s h m a l a k a s i n i t a r b i y a l a s h , o d a t d a g i t e m p d a
g a pirishga, s o ‘zlarni t o kg ‘ri talaffuz etishga va u lard a u rg 'u n i t o lg ‘ri 
i s h la tis h g a o ‘rgatish k a b ila r d ir .
B irin c h i k ich ik g u r u h l a r d a tovushga ta q lid q ilis h d a n keng 
fo y d a la n ils a , 2- k ic h ik v a o*rta g u ru h la r d a e sa n u t q n i n g tovush

---

m a d a n i y a ti n i tarbiyalash t o v u s h l a r n i talaffuz etish u s t i d a ishlash 
j a r a y o n i d a a m a lg a oshiriladi. T o v u s h l a r n i ta la ffu z e t is h u s t i d a
ishlash v a q ti d a n u tq n i e s h itis h , n u t q j a r a y o n i d a n a f a s o lis h va 
c h i q a r i s h , o v o z sifati, a r tik u la ts iy a a p p a r a t i n in g h a r a k a t i , r a v s h a n
(b u r ro ) g a p iris h va i n t o n a ts iy a h a m rivojlantirib b o r i l a d i. O n a
tilidagi b a r c h a to v u s h la r u s t i d a ish la s h n in g q u y id a g i ish tu rla ri 
m a v ju d : a r t i k u l a t s i y a a p p a r a t i a ’z o l a r i n i a n i q l a s h v a t a l a f f u z
e tila d ig a n t o v u s h n i b o s h q a t o v u s h l a r o r a s id a n a j r a tib ta la f fu z
e t is h ; t o ‘g ‘ri t o v u s h t a l a f f u z i n i j u m l a l a r d a , m a ’n o l i n u t q d a
m u s t a h k a m l a s h .
T o v u s h talaffuziga d o i r i s h l a r n i n g bu turlari m a s h g ‘u l o t I a r d a
va m a s h g 'u l o t d a n tashqari v a q t l a r d a a m a l g a osh irilish i m u m k m .
B a r c h a ish turlari bir m a s h g ‘u l o t n in g m a z m u n i g a k iritilm a y , 
balki q u y id a s a n a b o 't il a d i g a n 4 t a ish t u r i n in g h a r biri o r a l i g ‘ida 
tashkil etilad i. Bu k u n o r a l i g 'i d a b o l a l a r a rtik u la ts iy a a p p a r a t i
a ’z o l a r i n in g m a ’Ium bir h o l a t i n i va h a r a k a tin i c g a lla b o lis h va 
m u s t a h k a m l a s h im k o n iv a tig a e g a boMadilar va b u t o v u s h l a r n i
t o ‘g lri ta la f fu z e tish n in g s h a k l l a n is h i g a , uni esh itish o r q a li id ro k
qilisliga y o r d a m beradi.
T o v u s h n i talaffuz etish b o 'y i c h a ish lar tovush m a d a n i y a t i n i n g
b o s h q a b o ‘l i m l a r i ( n u t q n i c s h i t i s h n i , a r t i k u l a t s i y a a p p a r a t i
a 'z o l a r i n i n g h a r a k a tla ri, n u t q d a n a fa s olish va c h i q a r i s h , o v o z
t o n i , n u t q s u r ' a t i , r a v s h a n g a p i r i s h , n u t q n i n g i n t o n a t s i o n
m a ’n o d o rlig i) ustida ishlash b i l a n birga q o ‘shib olib b o rila d i.
7-