Q. R. Qarshiev Samisi dotsenti

tasdiqlovchi
hukm deyiladi. 
Masalan, Alisher Navoiy buyuk o’zbek shoiri, mutafakkiri. Narsa bilan belgi 
o’rtasidagi bog’lanish yo’qligini ifodalovchi hukm inkor hukm deb ataladi.
Masalan, O’zbekistonda paxta ekilmaydi. Samarqandda oliy maktablar yo’q 
kabi.
Yakka narsa haqidagi hukm 
yakka
hukm deyiladi. Masalan, Toshkent – 
O’zbekistonning poytaxti. Agar hukmimiz bir guruh narsalarning ba’zilariga 
taaluqli bo’lsa uni 
jo’z’iy
hukm deyiladi. Masalan, bugun ba’zi talabalar darsga 
kech qoldilar. Bordiyu bizning hukmimiz bir guruh narsalarning barchasiga 
taaluqli bo’lsa 
umumiy 
hukm deyiladi. Masalan, O’zbekiston fuqarolari tinchlik 
uchun kurashmoqdalar. 
Xulosa chiqarish deb bir necha hukmlardan alohida hukm keltirib 
chiqarishga aytiladi. Masalan, Barcha sayyoralar harakat qiladi. Yer – sayyora. 
Demak, Yer ham harakat qiladi.
Xulosa chiqarish uch turli bo’ladi: induktiv, deduktiv va analogik. Induktiv 
xulosa chiqarish deb bir necha yakka hukmlardan umumiy hukm keltirib 
chiqarishga aytiladi. Masalan, Temir elektr tokini o’tkazadi. Mis elektr tokini 
o’tkazadi. Qo’rg’oshin elektr tokini o’tkazadi. Bo’lar metallardir. Demak,
metallar elektr tokini o’tkazadi.
Deduktiv xulosa chiqarish deb umumiy hukmdan yakka yoki jo’z’iy hukm 
keltirib chiqarishga aytiladi. Masalan, Daraxtlar bahorda gullaydi. O’rik – 
daraxt. Demak, o’rik bahorda gullaydi. Analogik xulosa chiqarish deb 
predmetning o’xshash belgilariga qarab xulosa chiqarishga aytiladi. Tushuncha 

---

122 
narsa va xodisalarning umumiy va muhim belgilarini aks ettiruvchi fikrdir. Uy,
ko’prik, koinot, daraxt kabilar tushunchalardir. Tushunchalar odatda konkret 
va abstrakt bo’ladi. Konkret tushunchalarga parta, doska, shkaf, mel, deraza 
kabilar kirsa, abstrakt tushunchalarga esa muxabbat, baxt, go’zallik, uzunlik,
balandlik, kenglik, harakat kabilar kiradi.
Tushunchalar ko’lami jihatdan uch to’rga bo’linadi: yakka tushunchalar,
umumiy tushunchalar va to’planma tushunchalar.
Yakka tushuncha deb yakka predmet yoki xodisa xaqidagi tushunchaga 
aytiladi. Masalan, Alisher Navoiy, Qo’qon, Sirdaryo, Sobir Rahimov kabilar. 
Umumiy tushuncha deb bir jinsda bo’lgan narsa va xodisalar to’plami haqida 
yaxlit fikr yuritishga aytiladi. Masalan, kitob, maktab, student, o’spirin,
yulduz va boshqalar. 
Tuplanma tushuncha deb bir xil narsalarning to’plamiga aytiladi. Masalan, 
kutubxona, paxtazor, yig’ilish kabilar.
Fikr yuritishda tushuncha bilan so’z o’zaro bog’langan holda namoyon 
bo’ladi. Bir tomondan, so’z yordamisiz tushuncha vujudga kelmaydi, ikinchi 
tomondan so’z tushunchaning moddiy asosi va funksiyasini bajaradi.
Tushunchalar bir yoki undan ortiq so’zlardan xosil bo’lishi mumkin.